Ο αγώνας κατά των παθών

Του Αρχιμ. Λεοντίου Πετρίδη

Με τη χάρη του Θεού και Πατέρα μας, εισερχόμαστε από αύριο στην ευλογημένη περίοδο της Αγίας Τεσσαρακοστής.

Αποτελεί στάδιο πνευματικό, στο οποίο καλούμαστε οι πιστοί να εισέλθουμε για να αγωνιστούμε, αναλαμβάνοντας «τον καλόν της νηστείας αγώνα».
Γνώρισμα θεμελιώδες της νηστείας είναι ότι βοηθά τα μέγιστα στην καταπολέμηση, στην νέκρωση των παθών. Οι Πατέρες μας την ονομάζουν «παθοκτόνο» και «Φάρμακον παθών καθαρτήριον».

Η Νηστεία ως άθλημα και γνώρισμα, το οποίο αναλαμβάνουμε, «κατευνάζει», «Θεραπεύει» «εκκαθέρει» τα πάθη. Και οι πιστοί καλούμεθα να «..νηστεύσωμεν ώσπερ εν τοις βρώμαστιν εκ παντός πάθους, τας αρετάς τρυφώντες του Πνεύματος». (προς. Εσπερινού Κυριακής της Τυρινής).
«Ίδε καιρός», φωνάζει ο Ιερός ποιητής στην ίδια την ψυχή του, «ίδε ημέρα σωτήριος, η της νηστείας είσοδος, ψυχή γρηγόρησον, και παθών τας εισόδους απόκλεισον, Κυρίω ενατενίζουσα».

Λέγοντας πάθη, τι ακριβώς εννοούμε; Τι είναι τα πάθη; Πάθη, τα αμαρτωλά πάθη, είναι γεννήματα της αμαρτίας.
Είναι αρρώστια της ψυχής, που ακολούθησε την πτώση και την αποστασία μας από το Θεό. Τα πάθη δεν είναι σύμφυτα της ανθρώπινης φύσεως. Όπως διδάσκει ο Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος, τα πάθη «φυσικώς εν τη φύσει ου πέφυκεν· ου γαρ εστι κτίστης παθών ο Θεός». (Λόγος 26 μα, Κλίμαξ σελ 131). Δηλαδή: Τα πάθη δεν υπάρχουν εκ φύσεως στην ανθρώπινη φύση, διότι ο Θεός δεν είναι δημιουργός παθών.
Ρίζα, επομένως, των αμαρτωλών παθών δεν είναι η Φύση μας αλλά η θέλησή μας. Η εμπαθής επιθυμία της καρδιάς που συχνά μας αιχμαλωτίζει στον ζυγό της αμαρτίας και γίνεται εμπόδιο στην κοινωνία μας με το Θεό.
«Τα πάθη», επισημαίνει και ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος, «αρρωστία εστί της ψυχής, επισυμβάντα, και επεισελθόντα τη φύσει, και εξαγαγόντα της ιδίας υγείας». (Ισαάκ Σύρρος Άπαντα, σελ. 317).
Αυτός ακριβώς είναι και ο λόγος για τον οποίο οι Πατέρες μας ονομάζουν τα πάθη «άλογα» και «κίνησιν ψυχής παρά φύσιν». (Μάξιμος Ομολογητής, Φιλοκ. Β’ , 16).
Και τα πάθη σκοτίζουν τον νου, διαστρέφουν τη βούλησή μας, μας αποξενώνουν από το Θεό. Τι υποβοηθεί τη γέννηση και την αύξηση των παθών μέσα μας:
Η Φιλαυτία, η Αμέλεια και Ραθυμία μας, απαντούν οι πνευματικοί μας διδάσκαλοι. Όταν ο άνθρωπος ειδωλοποιεί τον εαυτόν του και τις επιθυμίες του, όταν παραμελεί τον πνευματικό του αγώνα και αφήνεται χωρίς αντίσταση στα πλοκάμια της ραθυμίας, τότε τα πάθη βρίσκουν πρόσφορο έδαφος μέσα του. Απλώνουν ρίζες και αυξάνονται.
Τα αμαρτωλά πάθη είναι πολλά. Οι Πατέρες μας τα κατατάσουν κάτω από τρία γενικότερα: τη Φιληδονία, τη Φιλαργυρία και τη Φιλοδοξία. Υπό τα τρία αυτά είδη μας πολεμούν ένα πλήθος παθών, όπως τα σαρκικά πάθη, η Οργή, ο Θυμός, η Υπερηφάνεια, η Κατάκριση, ο Φθόνος και πολλά άλλα.
Πρέπει να σκεπτόμαστε πως η ευχαρίστηση που προσφέρουν τα πάθη είναι φαινομενική και πρόσκαιρη. Η υποδούλωση στα πάθη σκοτίζει το νου, και ο άνθρωπος νομίζει ότι ο δρόμος της κακίας είναι ελκυστικός και ευχάριστος.
Όμως τα φαινόμενα εξαπατούν. Όταν λόγου χάρη, κάποιος υποδουλωθεί από το φθόνο, γίνεται πράγματι δυστυχισμένος. Ενοχλείται από το καθετί που έχει σχέση με το πρόσωπό που φθονεί ή που θυμίζει αυτό το πρόσωπο. Όμως όποιος αποτινάξει το ζυγό, ο δρόμος της κακίας του φαίνεται ελεεινός και αποκρουστικός, ενώ ο δρόμος της αρετής εύκολος και αξιαγάπητος. Αυτό το βεβαιώνουν εκείνοι που ενίκησαν τα πάθη.
Όποιος ξερίζωσε το πάθος του φθόνου, δηλαδή ο άνθρωπος της αγάπης, χαίρεται για το καθετί που έχει σχέση με το αγαπώμενο πρόσωπο. Ο δρόμος του είναι πολύ πιο εύκολος, πολύ πιο όμορφος: Το να πολεμάται κανείς από τα πάθη δεν είναι κακό. Κακό είναι το να παραδίδεται στον εχθρό από αμέλεια.
Ο πόλεμος κατά των παθών κάνει τον Χριστιανό δόκιμο αγωνιστή και του προσφέρει πείρα. Προ παντός τον προφυλάσει από τον θανάσιμο εχθρό της σωτηρίας του, την υπερηφάνεια.
Αυτός ο πόλεμος, αρχίζει με τις επιθέσεις του διαβόλου, από τον οποίο προέρχονται συνήθως οι πονηροί λογισμοί. Εδώ πρέπει κανείς να κερδίσει τη μάχη.
Η τελεία αποφυγή του κακού είναι βέβαια το καλύτερο, όπως αποφεύγουμε την πληγή από φαρμακερό φίδι. Όμως, και αν ο χριστιανός δοκιμάσει μια πτώση, πρέπει να απομακρυνθεί αμέσως από τον τόπο εκείνο: « Αλλά αποπήδησον, μη χρονίσης εν τω τόπω, μηδέ επιστήσης το σον όνομα προς αυτήν», μας λέγουν οι Παροιμίες. (Παροιμ. Θ΄ 18α).
Σχολιάζοντας ο Μ. Βασίλειος καταλήγει: Μακάριον λοιπόν είναι να μη σκεφθής το πονηρόν, εάν όμως από κλοπήν του εχθρού εδέχθης εις την ψυχήν σου σκέψεις ασεβείς, μη παραμείνης εις την αμαρτίαν.
Εάν δε και αυτό έχης πάθει, μη στερεωθής εις το κακόν. Μη λοιπόν καθίσης εις την καθέδραν των λοιμών, όπως μας λέγει ο Δαυϊδ (Ψαλμ.Α’).
Σε περίπτωση που το κακό έχιε πλέον εξελιχθεί σε πάθος, οι πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν μικρά βήματα. Είναι ο αγώνας εκείνος μεγάλος και τα εμπόδια υψηλά και η κορυφή πλησίον του Ουρανού και δεν μπορείς να φθάσεις προς το μέγα.
Δεν ημπορείς να περιφρονήσεις τα χρήματα; Λέγει ο Ιερός Χρυσόστομος, «τουλάχιστον μην αρπάζεις τα χρήματα των άλλων, ούτε να διαπράττεις αδικίας. Δεν ημπορείς να νηστεύσεις; Τουλάχιστον μην παρασύρεσαι εις απολαύσεις. Δεν ημπορείς να κοιμηθείς επάνω εις σκληρόν στρώμα; Μην κατασκευάζεις σε παρακαλώ κρεβάτια αργυρένδυτα, ούτε ελφάντινα, αλλά χρησιμοποίησε κραβάτι και στρώματα, που δεν έχουν κατασκευασθεί δι’ επίδειξιν αλλά δι’ ανάπαυσιν συγκράτον ευαυτό σου».
Ο άνθρωπος που θα επιθυμήσει «την δόξαν την παρά του μόνου Θεού» (Ιωαν. Ε’ 44) δεν θα επιθυμήσει να λάβει τη δόξα των ανθρώπων. Μαζί με τον Πέτρο θα αναφωνήσει: «Κύριε, καλόν εστίν ημάς ώδε είναι» (Ματθ. Ιζ’ α), θα γίνει νεκρός ως προς τον κόσμο των παθών, σαν να έχει τη σάρκα του νεκράν και ανενέργητον παντελώς εις την αμαρτίαν και θα ζει μονάχα εις τον Θεόν, ωσάν όπου ενεργείται και κινείται από αυτόν, όπως λέγει ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος, και αφού στοχασθής τον εαυτόν σου, συνεχίζει, πως είσαι εις τέτοιαν δόξαν, τότε θέλει φωνάξεις μαζί με τον Θείον Παύλον μεγαλοφώνως, και με χαράν της ψυχής σου: Ευχαριστώ τω Θεώ μου ότι ο νόμος του Πνεύματος της ζωής, ελευθέρωσέ με από του νόμου και του θανάτου της αμαρτίας· και από τότε πλέον και εις το εξής, δεν θέλει έχεις διαφοράν αρσενικού και θηλυκού προσώπου, ουδέ θέλει βλαβής από αυτά ωσάν όπου έλαβες το κατά φύσιν και δεν βλέπεις πλέον παρά φύσιν τα πλάσματα του Θεού.
Η Χάρη του Αγίου Πνεύματος είναι το μεγαλύτερο όπλο εναντίον των παθών, όπου η Χάρη είναι παρούσα, εκεί δεν μπορεί να σταθεί πάθος.
Αν ο πιστός διατηρήσει με τη μυστηριακή ζωή την ενότητά του με τον Χριστό και ενηλικιωθεί πνευματικά, είναι απρόβλητος από τα πάθη. Μέχρι τότε έχει ανάγκη από χειραγωγό. Από το μυστήριο της εξομολογήσεως.
Εκείνο όμως που συντρίβει τον εχθρό είναι η άξια προσέλευσή στην Θεία Κοινωνία. Γι’ αυτό και ο Ιερός Χρυσόστομος λέει: «Πώς θα απαλλαγούμε λοιπόν από αυτό το σαράκι; Αν πιούμε φάρμακο, που έχει τη δύναμη να νεκρώνει τα σκουλήκια και τα φίδια που έχουμε μέσα μας. Ποιο είναι το φάρμακο αυτό που έχει την δύναμη αυτήν; Το Τίμιο Σώμα και Αίμα του Χριστού, αν το πάρουμε με ειλικρίνειαν. Αυτό έχει ασφαλώς την δύναμη να εξαλείψει κάθε αρρώστιαν.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας συνιστούν περιφρόνηση στους πονηρούς λογισμούς. Όχι κατά μέτωπο αγώνα. Πρέπει να σταματήσουμε το κακό στο ξεκίνημά του. Με τους πειρασμούς ο πιστός που αγωνίζεται ασκείται στην ταπείνωση και στην αυτοκυριαρχία. Δεν αφήνει τους λογισμούς να εξελιχθούν σε επιθυμία και σε πάθος. Όταν όμως αυτό γίνει, τότε ο πόλεμος είναι σκληρός. Γιατί ο δρόμος της κακίας φαίνεται τότε στον άνθρωπο ευχάριστος, ενώ ο δρόμος της αρετής του φαίνεται δύσκολος.
Η αγάπη και πόθος για το Χριστό, αποκρίνει τον πιστό από καθετί που είναι ασυμβίβαστο μ’ αυτό τον πόθο. Η αίσθηση της συνεχούς παρουσίας του Χριστού στη ζωή του πιστού, δημιουργεί το συναίσθημα της ντροπής κάθε φορά που ο άνθρωπος θα στραφεί προς την αγάπη του κόσμου. Ο πιστός έχει τη συναίσθηση πως είναι μέλος Χριστού και επιθυμεί πάντοτε την ομοίωση του Χριστού μέσω των αρετών σ’ αυτό το φρόνημα δεν έχουν θέση τα αμαρτωλά πάθη.
Πως μπορούμε όμως αδελφοί μου, να καταπολεμήσουμε τα πάθη μας; Δυο είναι οι βασικοί τρόποι κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας μας, οι οποίοι τα διακρίνουν έτσι σε δύο κατηγορίες.
Τα σωματικά και ένυλα πάθη τα καταπολεμούμε με την κακοπάθεια του σώματος.
Τα πάθη της ψυχής που είναι αφανή, με την ταπεινοφροσύνη, την πραότητα και την αγάπη.
Κατά τον Άγιο Ησύχιο «Ταπείνωσις και κακοπάθεια, πάσης αμαρτίας ελευθερούσι τον άνθρωπον· η μεν τα της ψυχής, η δε τα του σώματος περικόπτουσα πάθη». (Φιλοκ. Α’ 152).
Είναι πολύ χαρακτηριστικές οι συμβουλές του μακαριστού Γέροντος π. Παϊσίου Αγιορείτου σ’ αυτούς που αγωνίζονται κατά των παθών. Λέγει ο Γέροντας:
« Για να πεθάνουν τα πάθη, πρέπει να σκεφτώμαστε τον Θάνατο, την Μέλλουσα Κρίση, και να πάθουμε και εμείς από φιλότιμο για τον Χριστό που έπαθε πολλά, για να μας Λυτρώση. Ο Αγώνας κατά των παθών είναι ένα διηνεκές γλυκό μαρτύριο για την τήρηση των εντολών, για την αγάπη του Χριστού, αξίζει να πεθάνουμε ηρωικά, παρά να νικηθούμε από τα πάθη και να πληγώσουμε τον Χριστό».
Στον αγώνα, αδελφοί μου, κατά των παθών, που οι Πατέρες μας διεξήγαγον με πολύ ζήλο, και γι’ αυτό απέκτησαν πολύτιμη πείρα, χρειάζονται και μερικά όπλα. Όπλα ιδιαίτερα αποτελεσματικά.
- Η αποφυγή διαφόρων αφορμών, αιτιών και προσώπων που υποδαυλίζουν τα πάθη.
- Ο ζήλος και επιμέλεια στην πνευματική μας ζωή.
- Η τακτική εξομολόγησή μας.
- Η υπακοή στον πνευματικό μας Πατέρα.
Ας μη μας διαφεύγει ότι η παρακοή, που οφείλεται πρωτίστως στον εγωισμό, γιγαντώνει τα πάθη μέσα μας.
- Η αποφυγή της κατακρίσεως.
- Τέλος, η θερμή προσευχή μας.

Η νίκη κατά των παθών, σε τελευταία ανάλυση είναι δώρο του Κυρίου μας. Όσο και αν εμείς προσπαθούμε, και οφείλουμε να επαγρυπνούμε και να αγωνιζόμαστε αδιάκοπο, χωρίς τη βοήθεια του Χριστού μας, δεν μπορούμε να πολεμήσουμε αποτελεσματικά τα πάθη μας.
«Ουδείς πάρεξ Ιησού έτερος», τονίζει ο Όσιος Ησύχιος, «σην καρδίαν σταθερώς ειρηνεύσαι, ει μη αυτός Ιησούς Χριστός, ο τα πόρρω διεστώτα συνάψας» (Φιλοκ. Α’ 170) .

Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί μου πατέρες, αδελφοί μου
Ευχηθείτε να είναι Ευλογημένη η είσοδός μας στην Μεγάλη Τεσσαρακοστή!
Να είναι περίοδος αγώνα πνευματικού !
Να είναι σκοπός του αγώνα μας η απελευθέρωσή μας από τον ζυγό της αμαρτίας· η νίκη κατά των παθών· ο αγιασμός της υπάρξεώς μας.
Εύχεσθαι Σεβασμιώτατε
Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός να είναι βοηθός και σκεπαστής μας! Η Παναγία Μητέρα Του Μεσίτρια για όλους μας ενώπιον Του!
Επιτρέψατέ μου, να τελειώσω μ’ ένα θαυμάσιο Θεοτόκιο του Τριωδίου της περασμένης Τετάρτης. Αποτελεί μια θερμή ικεσία κάθε αγωνιζόμενου πιστού προς την Υπεραγία Θεοτόκο:

«Κατεύνασον τον τάραχον των παθών μου,
θεράπευσον τα τραύματα της ψυχής μου,
εξέγειρον εξ’ ύπνου της ραθυμίας,
τη μεσιτεία σου, τη προστασία σου,
Παναγία Δέσποινα Μητροπάρθενε»!

Αμήν!

* Ομιλία του νέου κληρικού της Ι. Μητροπόλεως Καλαβρύτων Αρχιμ. π. Λεοντίου Πετρίδη, αδελφού της Ιεράς Μονής Ταξιαρχών.