Μετάνοια: Μια μεγάλη κατανόηση

Επισκόπου Κάλλιστου Ware

Τι σημαίνει μετάνοια; Συνήθως θεωρείται ως θλίψη για την αμαρτία, ένα αίσθημα ενοχής, μια αίσθηση στενοχώριας και τρόμου για τις πληγές που προκαλέσαμε στους άλλους και στον εαυτό μας.

Μια τέτοια άποψη όμως είναι επικίνδυνα ατελής. Η στενοχώρια και ο τρόμος υπάρχουν πράγματι συχνά στη βίωση της μετάνοιας, αλλά δεν είναι ολόκληρη η μετάνοια, δεν αποτελούν καν το σπουδαιότερο τμήμα της. Αν θεωρήσουμε όμως κατά τρόπο κυριολεκτικό τον όρο μετάνοια, τότε θα βρεθούμε πιο κοντά στην καρδιά του ζητήματος. Μετάνοια σημαίνει «αλλαγή του νου»: όχι απλώς λύπη για το παρελθόν, αλλά θεμελιώδης μεταμόρφωση της όρασής μας, ένας τρόπος να βλέπουμε τον εαυτό μας, τους άλλους και τον Θεό – σύμφωνα με τον Ποιμένα του Ερμά, είναι «μια μεγάλη κατανόηση». Μια μεγάλη κατανόηση και όχι, αναγκαστικά, μια συναισθηματική κρίση. Η μετάνοια δεν είναι ένας παροξυσμός τύψεων και αυτό-οικτιρμού, αλλά επιστροφή, επανατοποθέτηση του κέντρου της ζωής μας στην Αγία Τριάδα.
Ως «νέος νους», ως μεταστροφή και επανατοποθέτηση του κέντρου της ζωής, η μετάνοια είναι κάτι το θετικό, και όχι αρνητικό. «Μετάνοια εστί θυγάτηρ ελπίδος και άρνησις ανελπιστίας», λέγει ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Δεν είναι απελπισία, αλλά σφοδρή αναμονή, δεν είναι το αίσθημα πως κάποιος έφτασε σε αδιέξοδο, αλλά ο τρόπος με τον οποίο θα βγει απ’ αυτό. Δεν είναι αυτομίσος, αλλά επιβεβαίωση του αληθινού μου εαυτού, του δημιουργημένου κατ’ εικόνα Θεού. Μετάνοια σημαίνει πως κοιτάζω, όχι προς τα κάτω, στις δικές μου ελλείψεις, αλλά προς τα πάνω, στην αγάπη του Θεού, όχι προς τα πίσω αυτομεμφόμενος, αλλά προς τα εμπρός με εμπιστοσύνη. Μετάνοια είναι να βλέπω όχι το γιατί απέτυχα να γίνω κάτι, αλλά τι ακόμη μπορώ να γίνω με τη Χάρη του Χριστού.
Όταν η μετάνοια ερμηνευτεί μ’ αυτήν την θετική έννοια, δεν θεωρείται πλέον μια απλή πράξη, αλλά μια συνεχής στάση. Στην προσωπική εμπειρία κάθε ανθρώπου υπάρχουν αποφασιστικές στιγμές μεταστροφής, στην παρούσα όμως ζωή το έργο της μετάνοιας παραμένει πάντα ανολοκλήρωτο. Η μεταστροφή ή η επανατοποθέτηση του κέντρου της ζωής μας πρέπει συνεχώς να ανανεώνεται, μέχρι τη στιγμή του θανάτου, όπως το κατανόησε ο αββάς Σισωής, «η αλλαγή του νοός» πρέπει να είναι όλο και πιο ριζική και η «μεγάλη κατανόηση» όλο και πιο βαθιά. Σύμφωνα με τον άγιο Θεοφάνη τον Έγκλειστο, «η μετάνοια είναι η αφετηρία και ο θεμέλιος λίθος της νέας ζωής μας εν Χριστώ και πρέπει να είναι παρούσα όχι μόνο στην αρχή αλλά σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας, και να αυξάνεται καθώς μεγαλώνουμε».