Μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ορθόδοξο ήθος.

του Μ. Γ. Βαρβούνη, καθηγητή Λαογραφίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης

Η προβολή διαφόρων τοπικών λαϊκών θρησκευτικών εθίμων από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η επανάληψή τους και σε άλλες περιοχές, όπου δεν έχουν ιστορικό και λατρευτικό χρονικό βάθος, συντελεί σε μια διαδικασία τελετουργικής ομογενοποίησης, όσον αφορά, για παράδειγμα, τα έθιμα που συνοδεύουν τους σταθμούς της ανθρώπινης ζωής.

Η ομογενοποίηση αυτή, που επιτυγχάνεται διά της μιμήσεως, παρουσιάζεται ολοένα και πιο εκτεταμένη, και θα αποτελέσει, τα επόμενα χρόνια, κύριο παράγοντα διαμόρφωσης της νεωτερικής λαϊκής θρησκευτικής εθιμοταξίας. Αλλά και ο ανταγωνισμός μεταξύ των ενοριών, των μητροπόλεων και των προϊσταμένων τους συμβάλλει τόσο στη μίμηση όσο και στην προσπάθεια υπερκερασμού όσων προβάλλονται στις αντίστοιχες αναρτήσεις, με σκοπό την ηλεκτρονική προβολή προσώπων και έργων.

Με αυτή την περίπτωση συνδέεται, μάλιστα, και η προβολή εκκλησιαστικών ειδών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπό την έννοια των διαφημίσεων, ούτως ώστε και οι διακοσμητικοί συρμοί των αμφίων να επεκτείνονται και να διαδίδονται, αλλά και η μόδα διαφόρων άλλων εκκλησιαστικών ειδών, όπως λ.χ. των χρυσοκέντητων υφασμάτων, να κυριαρχεί στις πανηγυρικές λειτουργικές πράξεις.

Η διαδικασία αυτή ξεφεύγει από το επίπεδο επίτευξης προσωπικών στρατηγικών ή ακόμη και από τη βάση της άσκησης και της διαμόρφωσης εσωτερικής εκκλησιαστικής πολιτικής για την Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά και για κομμάτια της οικουμενικής Ορθοδοξίας. Τελετουργικές πρακτικές που συνιστούν τοπικές παραλλαγές εθίμων ή επιδράσεις από την ανατολική ή τη δυτική παράδοση, στοιχεία δημόσιου τελετουργικού και επί μέρους χαρακτηριστικά προβάλλονται αμέσως ως πρότυπα μίμησης, αρκεί ο ναός ή η μητρόπολη που τα έχει υιοθετήσει να μπορεί να τα προβάλλει μέσω των αντίστοιχων ειδήσεων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Και, έτσι, τίθεται σε κίνηση ένας μηχανισμός επιδράσεων πάνω στις τοπικές λαϊκές λατρευτικές εθιμοταξίες, που εμπλουτίζει και ομογενοποιεί, συμβάλλοντας στη βαθμιαία αλλαγή των δεδομένων των τοπικών θρησκευτικών παραδόσεων.

Δεδομένου ότι πρόκειται για φαινόμενα τα οποία βρίσκονται σε εξέλιξη, δεν μπορούμε ακόμη να προβούμε σε οριστική μελέτη τους. Από την άλλη πλευρά, η επισήμανση των σύγχρονων -και εν πολλοίς αστικών- αυτών εκδηλώσεων της λαϊκής θρησκευτικότητας μπορεί να υποψιάσει τους σχετικούς μελλοντικούς μελετητές, ώστε να ασχοληθούν και με αυτές, στο πλαίσιο των ερευνών τους. Αλλωστε, όπως και παραπάνω φάνηκε, πρόκειται για φαινόμενα που έχουν παρουσιαστεί, τηρουμένων των αναλογιών, και σε άλλους λαούς και τα οποία ήδη έχουν απασχολήσει εν μέρει τη σχετική διεθνή βιβλιογραφία.

Δεν θα πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι σε πολυάνθρωπες και σχετικά απρόσωπες κοινωνίες τείνει να επικρατήσει μια «on line» θρησκευτική και τελετουργική πρακτική, μια απρόσωπη και τεχνολογικά εξαρτημένη επαφή του ανθρώπου με τη θρησκεία, ένα φαινόμενο που έχει απασχολήσει συστηματικά τη σχετική βιβλιογραφία. Η τάση αυτή ξεκίνησε από ανάλογη προβολή θρησκευτικών δεδομένων στο Διαδίκτυο και σύντομα αυτονομήθηκε και απέκτησε τη δική της δυναμική, ιδιαίτερα σε προτεσταντικές κοινότητες της Αμερικής. Φυσικά, το φαινόμενο αυτό δεν είναι πιθανό να κυριαρχήσει στον χώρο μας, δεδομένης της προσωπικής σχέσης του Ορθοδόξου με την Εκκλησία, την πίστη και τους υπολοίπους πιστούς, σίγουρα όμως υφέρπει πίσω από την άμετρη «εξαγωγή» των εκκλησιαστικών γεγονότων στο Διαδίκτυο, στο πλαίσιο των προσωπικών στρατηγικών που προαναφέρθηκαν.

Πρόκειται για έναν κλάδο που τώρα αναπτύσσεται και ο οποίος, όπως και από τα προηγούμενα φαίνεται, παρουσιάζει σημαντικές προοπτικές επιστημονικής και ερευνητικής ανάπτυξης. Προοπτικές άμεσα σχετιζόμενες με τον ανθρώπινο πολιτισμό, δεδομένου ότι η θρησκεία αποτελεί, διαχρονικά, μία από τις βασικότερες και σπουδαιότερες παραμέτρους της πολιτισμικής αυτής φυσιογνωμίας και ανάπτυξης.