ΠΡΟΣΚΟΜΙΔΗ
Διακρίνουμε τέσσερα σημεῖα κατὰ τὴν προσκομιδή:
τὴν προετοιμασία τῶν κληρικῶν
τὴν ἑτοιμασία τοῦ ἀμνοῦ καὶ τοῦ ποτηρίου
τὶς μνημονεύσεις καὶ τὴ θυμίαση
ἀπόλυση.
Πρῶτα πρῶτα ὁ ἱερέας καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἱερεῖς ἑτοιμάζονται γιὰ τὴν ἱερὴ διακονία τῆς Θείας Λειτουργίας. Προσεύχονται μπροστὰ στὴν ὡραία Πύλη καὶ ἀσπάζονται τὶς ἱερὲς εἰκόνες. Ἀφοῦ νίψουν τὰ χέρια τους, ἔρχονται στὴν Πρόθεση, ὅπου ἔχει προσκομισθεῖ ὁ ἄρτος, ὁ ὁποῖος λέγεται καὶ προσφορά (ἐπειδὴ προσφέρεται ἀπὸ τοὺς πιστοὺς χριστιανοὺς ὡς δῶρο στὸ Θεό). Στὸ κέντρο ἡ προσφορὰ φέρει τὴ σφραγῖδα, διαιρεμένη σὲ τέσσερα τετράγωνα. Στὰ τετράγωνα αὐτὰ εἶναι χαραγμένα τὰ γράμματα: ΙΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ (ΙΣ=Ἰησοῦς, ΧΡ=Χριστός, ΝΙ, ΚΑ=Νικᾷ). Ἐπίσης προσκομίζονται τὸ Δισκάριο, τὸ ἅγιο Ποτήριο, ἡ λόγχη, ὁ ἀστερίσκος, ἡ λαβὴ καὶ ὅλα τὰ καλύμματα. Μὲ τὴ λόγχη ὁ ἱερέας σφραγίζει τρεῖς φορὲς τὸ μέσο τῆς προσφορᾶς σταυροειδῶς. Κατόπιν ἀποκόπτει τὸ τετράγωνο μὲ τὰ γράμματα ποὺ ἀναφέραμε καὶ τὰ τοποθετεῖ στὸ δίσκο. Τὸ τετράγωνο λέγεται ἀμνός, γιατὶ ἀναπαριστᾷ τὸν Χριστὸ ποὺ ὁδηγεῖται ὡς ἀμνὸς ἐπὶ σφαγῆς. Ἀπὸ τὸν ἀμνὸ λοιπὸν ἀφαιρεῖ εἰς σχῆμα τριγώνου μικρὴ μερίδα ἀπὸ τὰ γράμματα ΝΙ, ἡ ὁποία παριστᾷ τὴν Θεοτόκο καὶ τέλος καὶ ἄλλες ἐννέα μερίδες στὸ ὄνομα τῶν Ταξιαρχῶν καὶ τῶν ἀγγέλων, τοῦ Προδρόμου, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Διδασκάλων καὶ Ἱεραρχῶν, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ἀσκητῶν, τῶν Ἀναργύρων, τῶν Ἁγίων Θεοπατόρων καὶ τοῦ Ἁγίου, στὴν μνήμη τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ Θεία Λειτουργία. Τέλος βγάζει ὁ ἱερέας καὶ ἄλλες μερίδες γιὰ τοὺς ζωντανοὺς καὶ τοὺς νεκροὺς καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ τελοῦν τὴν Θεία Λειτουργία. Πάνω στὸ δίσκο ὁ ἱερέας τοποθετεῖ τὸν ἀστερίσκο. Συγχρόνως μὲ τὴν κέντηση τοῦ ἀμνοῦ χύνει ὁ ἱερέας στὸ ἅγιο Ποτήριο οἶνο καὶ ὕδωρ. Ὕστερα σκεπάζει μὲ τὰ ἱερὰ καλύμματα τὸν δίσκο καὶ τὸ Ποτήριο καὶ ἀφοῦ θυμιάσει κάνει τὴν ἀπόλυση.
Διακρίνουμε τέσσερα σημεῖα κατὰ τὴν προσκομιδή:
τὴν προετοιμασία τῶν κληρικῶν
τὴν ἑτοιμασία τοῦ ἀμνοῦ καὶ τοῦ ποτηρίου
τὶς μνημονεύσεις καὶ τὴ θυμίαση
ἀπόλυση.
Πρῶτα πρῶτα ὁ ἱερέας καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἱερεῖς ἑτοιμάζονται γιὰ τὴν ἱερὴ διακονία τῆς Θείας Λειτουργίας. Προσεύχονται μπροστὰ στὴν ὡραία Πύλη καὶ ἀσπάζονται τὶς ἱερὲς εἰκόνες. Ἀφοῦ νίψουν τὰ χέρια τους, ἔρχονται στὴν Πρόθεση, ὅπου ἔχει προσκομισθεῖ ὁ ἄρτος, ὁ ὁποῖος λέγεται καὶ προσφορά (ἐπειδὴ προσφέρεται ἀπὸ τοὺς πιστοὺς χριστιανοὺς ὡς δῶρο στὸ Θεό). Στὸ κέντρο ἡ προσφορὰ φέρει τὴ σφραγῖδα, διαιρεμένη σὲ τέσσερα τετράγωνα. Στὰ τετράγωνα αὐτὰ εἶναι χαραγμένα τὰ γράμματα: ΙΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ (ΙΣ=Ἰησοῦς, ΧΡ=Χριστός, ΝΙ, ΚΑ=Νικᾷ). Ἐπίσης προσκομίζονται τὸ Δισκάριο, τὸ ἅγιο Ποτήριο, ἡ λόγχη, ὁ ἀστερίσκος, ἡ λαβὴ καὶ ὅλα τὰ καλύμματα. Μὲ τὴ λόγχη ὁ ἱερέας σφραγίζει τρεῖς φορὲς τὸ μέσο τῆς προσφορᾶς σταυροειδῶς. Κατόπιν ἀποκόπτει τὸ τετράγωνο μὲ τὰ γράμματα ποὺ ἀναφέραμε καὶ τὰ τοποθετεῖ στὸ δίσκο. Τὸ τετράγωνο λέγεται ἀμνός, γιατὶ ἀναπαριστᾷ τὸν Χριστὸ ποὺ ὁδηγεῖται ὡς ἀμνὸς ἐπὶ σφαγῆς. Ἀπὸ τὸν ἀμνὸ λοιπὸν ἀφαιρεῖ εἰς σχῆμα τριγώνου μικρὴ μερίδα ἀπὸ τὰ γράμματα ΝΙ, ἡ ὁποία παριστᾷ τὴν Θεοτόκο καὶ τέλος καὶ ἄλλες ἐννέα μερίδες στὸ ὄνομα τῶν Ταξιαρχῶν καὶ τῶν ἀγγέλων, τοῦ Προδρόμου, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Διδασκάλων καὶ Ἱεραρχῶν, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ἀσκητῶν, τῶν Ἀναργύρων, τῶν Ἁγίων Θεοπατόρων καὶ τοῦ Ἁγίου, στὴν μνήμη τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ Θεία Λειτουργία. Τέλος βγάζει ὁ ἱερέας καὶ ἄλλες μερίδες γιὰ τοὺς ζωντανοὺς καὶ τοὺς νεκροὺς καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ τελοῦν τὴν Θεία Λειτουργία. Πάνω στὸ δίσκο ὁ ἱερέας τοποθετεῖ τὸν ἀστερίσκο. Συγχρόνως μὲ τὴν κέντηση τοῦ ἀμνοῦ χύνει ὁ ἱερέας στὸ ἅγιο Ποτήριο οἶνο καὶ ὕδωρ. Ὕστερα σκεπάζει μὲ τὰ ἱερὰ καλύμματα τὸν δίσκο καὶ τὸ Ποτήριο καὶ ἀφοῦ θυμιάσει κάνει τὴν ἀπόλυση.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ[1]
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ἀρχίζει μὲ τὸ «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ὁ ἱερέας σχηματίζει τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο ἐπάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα. Ἡ πρώτη πράξη τῆς Θ.Λειτουργίας εἶναι ὁ σταυρός, γιατὶ ὁ σταυρὸς ποὺ ἦταν σύμβολο καταδίκης τώρα εἶναι ἀντικείμενο ἱερᾶς τιμῆς.
Ἀκολουθεῖ ἡ Μεγάλη Συναπτὴ ἢ Εἰρηνικά, δηλαδὴ αἰτήσεις-παρακλήσεις τοῦ ἱερέα. Ὀνομάζονται εἰρηνικὰ ἐπειδὴ ἡ πρώτη αἴτηση ἀρχίζει μὲ τὸ «ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…».
Ἀκολουθοῦν τὰ Ἀντίφωνα ποὺ λέγονται ἔτσι γιατὶ ψέλνονται ἐναλλὰξ ἀπὸ τοὺς ψάλτες «ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου Σῶτερ σῶσον ἡμᾶς» καὶ «Σῶσον ἡμᾶς Υἱὲ Θεοῦ…».
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ἀρχίζει μὲ τὸ «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ὁ ἱερέας σχηματίζει τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο ἐπάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα. Ἡ πρώτη πράξη τῆς Θ.Λειτουργίας εἶναι ὁ σταυρός, γιατὶ ὁ σταυρὸς ποὺ ἦταν σύμβολο καταδίκης τώρα εἶναι ἀντικείμενο ἱερᾶς τιμῆς.
Ἀκολουθεῖ ἡ Μεγάλη Συναπτὴ ἢ Εἰρηνικά, δηλαδὴ αἰτήσεις-παρακλήσεις τοῦ ἱερέα. Ὀνομάζονται εἰρηνικὰ ἐπειδὴ ἡ πρώτη αἴτηση ἀρχίζει μὲ τὸ «ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…».
Ἀκολουθοῦν τὰ Ἀντίφωνα ποὺ λέγονται ἔτσι γιατὶ ψέλνονται ἐναλλὰξ ἀπὸ τοὺς ψάλτες «ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου Σῶτερ σῶσον ἡμᾶς» καὶ «Σῶσον ἡμᾶς Υἱὲ Θεοῦ…».
2. ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΟΔΟΣ
Ὁ ἱερέας ἐξέρχεται ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη ἐν μέσῳ λαμπάδων καὶ προσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη. Σηκώνει τὸ Εὐαγγέλιο γιὰ νὰ τὸ βλέπουν ὅλοι οἱ πιστοὶ καὶ ἀναφωνεῖ «Σοφία. Ὀρθοί». Δίνει τὸ παράγγελμα στοὺς πιστοὺς νὰ σηκωθοῦν ὄρθιοι γιὰ νὰ προσδώσουν τὴν πρέπουσα προσκύνηση στὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ.
Η μικρὴ Εἴσοδος συμβολίζει τὴ δημόσια ἐμφάνιση καὶ τὴν ἀρχὴ τοῦ κηρυγματικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ λαμπάδα συμβολίζει τὸν Τίμιο Πρόδρομο, ὁ ὁποῖος μᾶς ἔδειξε τὸν ἀμνὸ τοῦ Θεοῦ.
Ἀκολουθεῖ ὁ Τρισάγιος Ὕμνος δηλαδὴ τὸ «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος Ἰσχυρός, ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς».
Η μικρὴ Εἴσοδος συμβολίζει τὴ δημόσια ἐμφάνιση καὶ τὴν ἀρχὴ τοῦ κηρυγματικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ λαμπάδα συμβολίζει τὸν Τίμιο Πρόδρομο, ὁ ὁποῖος μᾶς ἔδειξε τὸν ἀμνὸ τοῦ Θεοῦ.
Ἀκολουθεῖ ὁ Τρισάγιος Ὕμνος δηλαδὴ τὸ «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος Ἰσχυρός, ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς».
3. ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ
Τὰ ἀποστολικὰ ἀναγνώσματά μας διηγοῦνται τὸ κηρυγματικὸ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῶν Ἀποστόλων γιὰ τὴ διάδοση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ σ᾿ ὅλα τὰ ἔθνη. Ἡ ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου δηλώνει τὴν φανέρωση τοῦ Κυρίου ὅπως ἔγινε σιγὰ-σιγά, ὕστερα ἀπὸ τὴν πρώτη του παρουσία στοὺς ἀνθρώπους. Διότι, ἀρχικὰ (δηλαδὴ μὲ τὴν μικρὴ εἴσοδο), τὸ Εὐαγγέλιο παρουσιάζεται κλειστό. Αὐτὸ φανερώνει τὴν πρώτη παρουσία τοῦ Κυρίου στὸν κόσμο.
Τὰ ἀποστολικὰ ἀναγνώσματά μας διηγοῦνται τὸ κηρυγματικὸ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῶν Ἀποστόλων γιὰ τὴ διάδοση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ σ᾿ ὅλα τὰ ἔθνη. Ἡ ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου δηλώνει τὴν φανέρωση τοῦ Κυρίου ὅπως ἔγινε σιγὰ-σιγά, ὕστερα ἀπὸ τὴν πρώτη του παρουσία στοὺς ἀνθρώπους. Διότι, ἀρχικὰ (δηλαδὴ μὲ τὴν μικρὴ εἴσοδο), τὸ Εὐαγγέλιο παρουσιάζεται κλειστό. Αὐτὸ φανερώνει τὴν πρώτη παρουσία τοῦ Κυρίου στὸν κόσμο.
4. ΔΕΗΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ
Στὸ σημεῖο αὐτὸ οἱ κατηχούμενοι ἀποχωροῦσαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ μαζί τους καὶ ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν ὑποπέσει σὲ βαριὰ ἁμαρτήματα καὶ εἶχαν ἐκκλησιαστικὴ ποινή. Μὲ τὴν ἀποχώρηση τῶν κατηχούμενων ἀρχίζει τὸ τρίτο μέρος τῆς Θ.Λειτουργίας δηλαδὴ ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν.
Στὸ σημεῖο αὐτὸ οἱ κατηχούμενοι ἀποχωροῦσαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ μαζί τους καὶ ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν ὑποπέσει σὲ βαριὰ ἁμαρτήματα καὶ εἶχαν ἐκκλησιαστικὴ ποινή. Μὲ τὴν ἀποχώρηση τῶν κατηχούμενων ἀρχίζει τὸ τρίτο μέρος τῆς Θ.Λειτουργίας δηλαδὴ ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν.
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ
Στὴ λειτουργία τῶν Πιστῶν τελεῖται τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Εἶναι τὸ σημαντικότερο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας γιατὶ σ᾿ αὐτὸ συμμετέχουν καὶ οἱ πιστοί (Θεία Κοινωνία).
Στὴ λειτουργία τῶν Πιστῶν τελεῖται τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Εἶναι τὸ σημαντικότερο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας γιατὶ σ᾿ αὐτὸ συμμετέχουν καὶ οἱ πιστοί (Θεία Κοινωνία).
1. Μεγάλη Εἴσοδος – Ὁμολογία τῆς Πίστεως
Μὲ τὴν ἀναχώρηση τῶν κατηχουμένων ὁ ἱερέας ἁπλώνει τὸ ἀντιμήνσιο[2] στὴν Ἁγία Τράπεζα, πάνω στὸ ὁποῖο τελεῖται πάντοτε τὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Στὴ συνέχεια ψάλλεται ὁ Χερουβικὸς ὕμνος.
Χορός: «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικως εἰκονίζοντες, καὶ τὴ ζωοποιῷ Τριάδι τὸν Τρισάγιον ὕμνον προσάδοντες, πᾶσαν τὴν βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν, ὡς τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι, ταῖς ἀγγελικαις ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν. Ἀλληλούια».
Μετάφραση: «Ἐμεῖς, ποὺ μυστικὰ εἰκονίζουμε τὰ Χερουβεὶμ καὶ ψάλλουμε στὴ ζωοποιὸ Τριάδα τὸν Τρισάγιον Ὕμνο, ἂς ἀφήσουμε κάθε βιοτικὴ μέριμνα, γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων, ποὺ ἀόρατα συνοδεύεται ἀπὸ τὶς ἀγγελικὲς τάξεις. Ἀλληλούια.
Ἡ ἐκκλησία μας καλεῖ ν᾿ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὶς διάφορες σκέψεις ὥστε νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸ βασιλιὰ τῆς δόξης. Παράλληλα μὲ τοὺς πιστοὺς ποὺ προετοιμάζονται γιὰ τὴν Μεγάλη Εἴσοδο, προετοιμάζεται καὶ ὁ λειτουργός με μία σειρὰ ἀπὸ εὐχὲς καὶ πράξεις ζητώντας ἀπὸ τὸ θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει νὰ τελέσει τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Καὶ αὐτὸ γιατὶ ὁ λειτουργὸς ἀναγνωρίζει καὶ ὁμολογεῖ τὴν ἀναξιότητά του καὶ τὸ θεῖο μεγαλεῖο τοῦ Μυστηρίου στὸ ὁποῖο καλεῖται νὰ διακονήσει. Προχωρεῖ πρὸς τὸ Θυσιαστήριο, ἀκριβῶς ἐπειδὴ δὲν στηρίζεται στὶς δικές του δυνάμεις ἀλλὰ στὸ θεῖο ἔλεος.
Ἔπειτα ὁ Ἱερεὺς θυμιατίζει κυκλικὰ τὴν ἁγία Τράπεζα, τὴν ἱερὰ Πρόθεση, τὶς δεσποτικὲς εἰκόνες καὶ τὸ λαό. Καθὼς θυμιατίζει λέει τὶς ἑξῆς εὐχές:
«Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι..», «Δευτε προσκυνήσωμεν…» καὶ τὸν ψαλμὸ «Τότε εὐδοκήσεις…».
Στὴ συνέχεια ὁ Ἱερέας κάνει τρεῖς μετάνοιες μπροστὰ ἀπὸ τὴν ἁγία Τράπεζα καὶ ἀσπάζεται τὸ ἅγιο ἀντιμήνσιο καὶ λέγει τὰ ἑξῆς κατανυκτικὰ τροπάρια:
Ἱερέας: «Ἥμαρτον εἰς Σὲ Σωτήρ, ὡς ὁ ἄσωτος υἱός· δέξαι με, Πάτερ, μετανοοῦντα καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός.
Κράζω σοι Χριστὲ Σωτὴρ τοῦ τελώνου τὴν φωνήν· Ἰλάσθητί μοι ὥσπερ ἐκείνῳ καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός».
Ἔπειτα καθένας ὑποκλίνεται στὸν συλλειτουργὸ Ἱερέα λέγοντας τὰ ἑξῆς:
«Συγχωρήσατε μοί, ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί».
Καὶ πρὸς τὸ λαὸ ὑποκλινόμενος ἀπὸ τὴν Ὡραία Πύλη λέγει:
«Τοῖς μισοῦσι καὶ ἀγαπῶσιν ἡμᾶς, ὁ Θεός, συγχώρησον».
Καὶ εἰσέρχεται ὁ Ἱερέας στὴν ἁγία Πρόθεση καὶ προσκυνᾷ τὰ τίμια Δῶρα λέγοντας:
«Ὁ Θεὸς ἰλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῳ καὶ ἐλέησόν με».
Γιὰ νὰ κρατήσει ὁ λειτουργὸς στὰ χέρια του τὰ τίμια Δῶρα πρέπει νὰ περάσει ἀπὸ τὸ στάδιο τῆς μετανοίας. Ὁ ψαλμὸς τῆς μετανοίας ποὺ λέει ὁ Ἱερέας καθὼς θυμιατίζει, τὰ κατανυκτικὰ τροπάρια, ἡ προσκύνηση τοῦ ἁγίου Θυσιαστηρίου καὶ τῆς ἁγίας Πρόθεσης, ἡ ἐκζήτηση συγνώμης ἀπὸ τὸ Θεό, ἀπὸ τοὺς συλλειτουργούς, ἀπὸ τὸ λαό, ὅλα αὐτὰ ἐξωτερικεύουν τὰ αἰσθήματα τῆς μετανοίας τοῦ λειτουργοῦ. Μὲ τὸ παράδειγμά του ὁ λειτουργὸς ὑποδεικνύει στοὺς πιστοὺς τὸ δρόμο τῆς μετανοίας. Μὲ τὴν μετάνοια εἰσερχόμαστε στὴ Θεία Λειτουργία. Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ἡ εἴσοδος στὴν Βασιλεία.
Στὴ μικρὴ Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο: ὁ Χριστὸς ᾖρθε γιὰ νὰ κηρύξει τὸν λόγο του. Στὴ μεγάλη Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὰ τίμια Δῶρα: ὁ Χριστὸς ἔρχεται γιὰ νὰ θυσιαστεῖ.
Τὴ στιγμὴ ποὺ ψάλλεται ὁ στίχος τοῦ Χερουβικοῦ: «ὡς τὸν βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι», ἐξέρχεται ὁ Ἱερέας ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη τοῦ Ἱεροῦ καὶ εἰσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη ὅπου εὔχεται στὸ Θεὸ ὑπὲρ ὅλου τοῦ κόσμου. Κατόπιν εἰσέρχεται ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ ὅπου τοποθετεῖ τὸ ἅγιο Ποτήριον καὶ τὸν Δίσκον στὴν ἁγία Τράπεζα τὰ ὁποῖα καλύπτει μὲ τὸν Ἀέρα[3]. Ὁ Ἱερέας θυμιατίζει τὰ τίμια Δῶρα καὶ εὔχεται μυστικὰ πρὸς τὸ Θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει γιὰ νὰ προσφέρει τὴ μεγάλη καὶ φοβερὰ θυσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τῶν πιστῶν καὶ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Μετὰ τὶς αἰτήσεις ἀκολουθεῖ ἡ ἐπίσημη ὁμολογία τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως γι᾿ αὐτὸ καὶ προτρέπει τοὺς πιστοὺς νὰ ἀγαπήσουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο μὲ τὶς λέξεις «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν». Ἀκολουθεῖ τὸ Πιστεύω. Τὴ στιγμὴ ποὺ ἀπαγγέλλεται τὸ Πιστεύω, ὁ Ἱερέας κινεῖ τὸν Ἀέρα πάνω ἀπὸ τὰ Τίμια Δῶρα. Στὴν κίνηση αὐτὴ δόθηκε ὁ συμβολισμὸς τοῦ σεισμοῦ ποὺ ἔγινε κατὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.
Χορός: «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικως εἰκονίζοντες, καὶ τὴ ζωοποιῷ Τριάδι τὸν Τρισάγιον ὕμνον προσάδοντες, πᾶσαν τὴν βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν, ὡς τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι, ταῖς ἀγγελικαις ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν. Ἀλληλούια».
Μετάφραση: «Ἐμεῖς, ποὺ μυστικὰ εἰκονίζουμε τὰ Χερουβεὶμ καὶ ψάλλουμε στὴ ζωοποιὸ Τριάδα τὸν Τρισάγιον Ὕμνο, ἂς ἀφήσουμε κάθε βιοτικὴ μέριμνα, γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων, ποὺ ἀόρατα συνοδεύεται ἀπὸ τὶς ἀγγελικὲς τάξεις. Ἀλληλούια.
Ἡ ἐκκλησία μας καλεῖ ν᾿ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὶς διάφορες σκέψεις ὥστε νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸ βασιλιὰ τῆς δόξης. Παράλληλα μὲ τοὺς πιστοὺς ποὺ προετοιμάζονται γιὰ τὴν Μεγάλη Εἴσοδο, προετοιμάζεται καὶ ὁ λειτουργός με μία σειρὰ ἀπὸ εὐχὲς καὶ πράξεις ζητώντας ἀπὸ τὸ θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει νὰ τελέσει τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Καὶ αὐτὸ γιατὶ ὁ λειτουργὸς ἀναγνωρίζει καὶ ὁμολογεῖ τὴν ἀναξιότητά του καὶ τὸ θεῖο μεγαλεῖο τοῦ Μυστηρίου στὸ ὁποῖο καλεῖται νὰ διακονήσει. Προχωρεῖ πρὸς τὸ Θυσιαστήριο, ἀκριβῶς ἐπειδὴ δὲν στηρίζεται στὶς δικές του δυνάμεις ἀλλὰ στὸ θεῖο ἔλεος.
Ἔπειτα ὁ Ἱερεὺς θυμιατίζει κυκλικὰ τὴν ἁγία Τράπεζα, τὴν ἱερὰ Πρόθεση, τὶς δεσποτικὲς εἰκόνες καὶ τὸ λαό. Καθὼς θυμιατίζει λέει τὶς ἑξῆς εὐχές:
«Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι..», «Δευτε προσκυνήσωμεν…» καὶ τὸν ψαλμὸ «Τότε εὐδοκήσεις…».
Στὴ συνέχεια ὁ Ἱερέας κάνει τρεῖς μετάνοιες μπροστὰ ἀπὸ τὴν ἁγία Τράπεζα καὶ ἀσπάζεται τὸ ἅγιο ἀντιμήνσιο καὶ λέγει τὰ ἑξῆς κατανυκτικὰ τροπάρια:
Ἱερέας: «Ἥμαρτον εἰς Σὲ Σωτήρ, ὡς ὁ ἄσωτος υἱός· δέξαι με, Πάτερ, μετανοοῦντα καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός.
Κράζω σοι Χριστὲ Σωτὴρ τοῦ τελώνου τὴν φωνήν· Ἰλάσθητί μοι ὥσπερ ἐκείνῳ καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός».
Ἔπειτα καθένας ὑποκλίνεται στὸν συλλειτουργὸ Ἱερέα λέγοντας τὰ ἑξῆς:
«Συγχωρήσατε μοί, ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί».
Καὶ πρὸς τὸ λαὸ ὑποκλινόμενος ἀπὸ τὴν Ὡραία Πύλη λέγει:
«Τοῖς μισοῦσι καὶ ἀγαπῶσιν ἡμᾶς, ὁ Θεός, συγχώρησον».
Καὶ εἰσέρχεται ὁ Ἱερέας στὴν ἁγία Πρόθεση καὶ προσκυνᾷ τὰ τίμια Δῶρα λέγοντας:
«Ὁ Θεὸς ἰλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῳ καὶ ἐλέησόν με».
Γιὰ νὰ κρατήσει ὁ λειτουργὸς στὰ χέρια του τὰ τίμια Δῶρα πρέπει νὰ περάσει ἀπὸ τὸ στάδιο τῆς μετανοίας. Ὁ ψαλμὸς τῆς μετανοίας ποὺ λέει ὁ Ἱερέας καθὼς θυμιατίζει, τὰ κατανυκτικὰ τροπάρια, ἡ προσκύνηση τοῦ ἁγίου Θυσιαστηρίου καὶ τῆς ἁγίας Πρόθεσης, ἡ ἐκζήτηση συγνώμης ἀπὸ τὸ Θεό, ἀπὸ τοὺς συλλειτουργούς, ἀπὸ τὸ λαό, ὅλα αὐτὰ ἐξωτερικεύουν τὰ αἰσθήματα τῆς μετανοίας τοῦ λειτουργοῦ. Μὲ τὸ παράδειγμά του ὁ λειτουργὸς ὑποδεικνύει στοὺς πιστοὺς τὸ δρόμο τῆς μετανοίας. Μὲ τὴν μετάνοια εἰσερχόμαστε στὴ Θεία Λειτουργία. Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ἡ εἴσοδος στὴν Βασιλεία.
Στὴ μικρὴ Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο: ὁ Χριστὸς ᾖρθε γιὰ νὰ κηρύξει τὸν λόγο του. Στὴ μεγάλη Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὰ τίμια Δῶρα: ὁ Χριστὸς ἔρχεται γιὰ νὰ θυσιαστεῖ.
Τὴ στιγμὴ ποὺ ψάλλεται ὁ στίχος τοῦ Χερουβικοῦ: «ὡς τὸν βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι», ἐξέρχεται ὁ Ἱερέας ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη τοῦ Ἱεροῦ καὶ εἰσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη ὅπου εὔχεται στὸ Θεὸ ὑπὲρ ὅλου τοῦ κόσμου. Κατόπιν εἰσέρχεται ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ ὅπου τοποθετεῖ τὸ ἅγιο Ποτήριον καὶ τὸν Δίσκον στὴν ἁγία Τράπεζα τὰ ὁποῖα καλύπτει μὲ τὸν Ἀέρα[3]. Ὁ Ἱερέας θυμιατίζει τὰ τίμια Δῶρα καὶ εὔχεται μυστικὰ πρὸς τὸ Θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει γιὰ νὰ προσφέρει τὴ μεγάλη καὶ φοβερὰ θυσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τῶν πιστῶν καὶ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Μετὰ τὶς αἰτήσεις ἀκολουθεῖ ἡ ἐπίσημη ὁμολογία τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως γι᾿ αὐτὸ καὶ προτρέπει τοὺς πιστοὺς νὰ ἀγαπήσουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο μὲ τὶς λέξεις «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν». Ἀκολουθεῖ τὸ Πιστεύω. Τὴ στιγμὴ ποὺ ἀπαγγέλλεται τὸ Πιστεύω, ὁ Ἱερέας κινεῖ τὸν Ἀέρα πάνω ἀπὸ τὰ Τίμια Δῶρα. Στὴν κίνηση αὐτὴ δόθηκε ὁ συμβολισμὸς τοῦ σεισμοῦ ποὺ ἔγινε κατὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.
2. Ὁ Ἁγιασμὸς τῶν τιμίων Δώρων
Ὁ Ἱερέας: «Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου· πρόσχωμεν τὴν ἁγίαν ἀναφορὰν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν».
Μετάφραση: «Ἂς σταθοῦμε καλά· ἂς σταθοῦμε μὲ φόβο· ἂς προσέξουμε νὰ προσφέρουμε τὴν ἁγία ἀναφορὰ μὲ εἰρήνη».
Τὴ στιγμὴ αὐτὴ ἀρχίζει ἡ ἁγία Ἀναφορά. Ὁ Ἱερέας μᾶς προτρέπει νὰ στεκόμαστε μὲ προσοχὴ καὶ εὐλάβεια τὴν ὥρα αὐτή.
Ὁ Χορός: «Ἔλεον εἰρήνης, θυσίαν αἰνέσεως».
Μετάφραση: «Εἰρηνικὴ ἡ ἀγάπη μας, δοξαστικὴ ἡ θυσία μας».
Στὴν προτροπὴ τοῦ λειτουργοῦ πρὸς τοὺς πιστοὺς νὰ προσφέρουν τὴν ἁγία Ἀναφορὰ ἐν εἰρήνῃ, αὐτοὶ ἀπαντοῦν: τὴν προσφέρουμε πράγματι μὲ εἰρήνη καὶ μὲ ἀγάπη πρὸς τὸν Κύριο καὶ τοὺς ἀδελφούς μας. Προσφέρουμε ἔλεος, δηλαδὴ ἀγάπη, ποὺ εἶναι καρπὸς τῆς εἰρήνης.
Ἱερεύς: «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετὰ πάντων ὑμῶν».
Μετάφραση: «ἡ χάρη τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατέρα καὶ ἡ ἑνότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἂς εἶναι μὲ ὅλους σαάς».
Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐξέρχεται στὴν Ὡραία Πύλη καὶ εὐλογεῖ τοὺς πιστούς. Ἡ εὐχὴ αὐτὴ μᾶς προσφέρει τὰ ἀγαθὰ τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἀπὸ τὸν Υἱὸ χάρι, ἀπὸ τὸν Πατέρα ἀγάπη, ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κοινωνία.
Χορός: «Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου».
Μετάφραση: «Καὶ μὲ τὸ πνεῦμα σου».
Ἡ ἀπάντηση τοῦ λαοῦ στὴν Τριαδικὴ εὐλογία τοῦ λειτουργοῦ δείχνει ὅτι οἱ πιστοί σε κάθε στιγμὴ τῆς θείας Λειτουργίας μετέχουν ἐνεργὰ στὴν τέλεσή της.
Ἱερέας: «Ἄνω σχωμεν τὰς καρδίας».
Μετάφραση: «Ἂς ὑψώσουμε πρὸς τὸ Θεὸ τὶς καρδιές μας».
Χορός: «Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον».
Μετάφραση: «Ἔχουμε τὴν καρδιά μας στραμμένη στὸ Θεό».
Ἱερέας: «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ»
Μετάφραση: «Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο».
Οἱ πιστοὶ εἶναι πλέον ἕτοιμοι νὰ προχωρήσουν πρὸς τὴν θεία Εὐχαριστία. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς τοὺς προτρέπει ὁ λειτουργός: Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο μὲ τὸ ἅγιο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Χορός: «Ἄξιον καὶ δίκαιον».
Μετάφραση: «Ἀξίζει καὶ πρέπει».
Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ σημαίνει ὅτι συμφωνοῦν νὰ ἱερουργηθεῖ ἡ θεία Εὐχαριστία.
Ἱερέας: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογειν… πολυόμματα μετάρσια, πτερωτά.
Στὴν εὐχὴ αὐτὴ εὐχαριστοῦμε τὸν Θεὸ γιὰ ὅλα. Τὸν εὐχαριστοῦμε γιὰ τὴν ἴδια τὴν θεία Λειτουργία ποὺ δέχεται ἀπὸ τὰ χέρια μας. Γιατὶ ἀξιώνει ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπιτελοῦμε τὸ ἔργο αὐτὸ καὶ δέχεται τὴν ἁγία προσφορὰ ἀπὸ τὰ ἀκάθαρτα χέρια μας.
Χορός: «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος, Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου, ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννὰ ὁ ἐν τοῖς ὑψίστοις.
Μετάφραση: «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶσαι, Κύριε τῶν Δυνάμεων· γεμάτος ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ ἀπὸ τὴ δόξα σου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ.
Ψάλλοντας τὸν ὕμνο μιμούμαστε τοὺς ἀγγέλους ποὺ δοξολογοῦν τὸ Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸ λαὸ τῆς πόλεως τῶν Ἱεροσολύμων οἱ ὁποῖοι τὸν ὑποδέχθηκαν μὲ κλαδιὰ καὶ δάφνες πρὶν τὸ ἑκούσιό του πάθος. Ἔτσι καὶ ἐμεῖς ὑποδεχόμαστε τὸν βασιλέα ὁ ὁποῖος ἔρχεται νὰ σφαγιαστεῖ καὶ νὰ δοθεῖ στοὺς πιστούς.
Στὸ μυστικὸ δεῖπνο ὁ Χριστὸς ἀφοῦ πρόσφερε στοὺς μαθητές Του τὸ ἅγιο σῶμα Του καὶ τὸ τίμιο αἷμα Του, τοὺς ἔδωσε τὴν ἐντολή: «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν».
Ὁ Ἱερέας: «Λάβετε, φάγετε· τοῦτο μου ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».
«Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».
Μετάφραση: «λάβετε, φάγετε· αὐτὸ εἶναι τὸ σῶμα μου, ποὺ κόβεται καὶ προσφέρεται γιὰ σάς, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».
«Πιεῖτε ἀπ᾿ αὐτὸ ὅλοι· αὐτὸ εἶναι τὸ αἷμα μου, τὸ αἷμα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ποὺ χύνεται γιὰ σὰς καὶ γιὰ ὅλους, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».
Ἡ θεία Εὐχαριστία λοιπὸν εἶναι ἡ μυστηριακὴ ἐπέκταση τοῦ μυστικοῦ δείπνου. Δὲν εἶναι τυπικὴ ἐπανάληψη τοῦ ἀλλὰ τὸ ἴδιο τὸ μυστικὸ δεῖπνο. Διότι εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος προσφέρει καὶ προσφέρεται. Μετέχοντας στὸ δεῖπνο τῆς θείας Εὐχαριστίας, μετέχουμε στὸ δεῖπνο τῆς θείας ἀγάπης καὶ καλούμαστε νὰ μείνουμε μέσα σ᾿ αὐτή.
Ἱερέας: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα».
Μετάφραση: «Τὰ δικά σου ἀπ᾿ τὰ δικά σου προσφέρουμε σ᾿ ἐσένα σὲ κάθε καιρὸ καὶ γιὰ ὅλες τὶς εὐεργεσίες».
Σοῦ προσφέρουμε τὴν ἴδια ἐκείνη προφορὰ τὴν ὁποία ὁ Μονογενής Σου Υἱὸς προσέφερε σὲ σένα τὸν Θεὸ καὶ Πατέρα. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ σκοπὸς γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Κύριος συνέστησε τὸ μυστήριο εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ ἱερουργία τῆς ἀναμνήσεώς Του. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐπικαλεῖται τὸ πανάγιο πνεῦμα νὰ ἁγιάσει τὰ τίμια δῶρα τὰ ὁποῖα θὰ δοθοῦν στοὺς πιστούς.
Ἱερέας: «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας».
Μετάφραση: «Ξεχωριστὰ γιὰ τὴν Παναγία, ἄχραντη, ὑπερευλογημένη, ἔνδοξη κυρία μας Θεοτόκο καὶ ἀειπαρθένο Μαρία».
Χορός: «Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκουσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ μεγαλύνομεν».
Ἡ θεία Εὐχαριστία προσφέρεται καὶ ὑπὲρ ὅλων τῶν ἁγίων, κυρίως δὲ τῆς Παναγίας. Τὴν προσφέρουμε πρῶτον γιὰ νὰ τοὺς τιμήσουμε καὶ δεύτερον γιὰ νὰ εὐχαριστήσουμε τὸ Θεὸ ποὺ μᾶς τοὺς χάρισε νὰ μεσιτεύουν γιὰ μᾶς. Καὶ προσφέρεται ἐξαιρετικὰ γιὰ τὴν Παναγία γιατὶ εἶναι τὸ κορυφαῖο δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκείνη ποὺ καρποφόρησε στὰ σπλάχνα της τὸ πανάγιο σῶμα τοῦ Κυρίου.
Ἀκολουθοῦν αἰτήσεις τοῦ Ἱερέα καὶ ἔπειτα ἡ Κυριακὴ προσευχὴ δηλαδὴ τὸ Πάτερ ἡμῶν. Μὲ τὸ σύμβολο τῆς πίστεως ὁμολογήσαμε ὅτι ὁ Θεὸς στὸν ὁποῖο πιστεύουμε εἶναι Θεὸς Παντοκράτωρ καὶ Δημιουργός. Μὲ τὴν Κυριακὴ προσευχὴ ἀπευθυνόμαστε στὸν ἴδιο τὸν Θεὸ Πατέρα. Γιατὶ ὅπως ὁ Υἱὸς ζήτησε τὴ βοήθεια τοῦ Πατέρα πρὶν τὴν παράδοσή του στοὺς Φαρισαίους ἔτσι καὶ ἐμεῖς ζητᾶμε τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιὰ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς μας καὶ προπάντων τὴν ὥρα ποὺ θὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Θεό.
Ἱερέας: «Πρόσχωμεν! Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις».
Μετάφραση: «Ἂς προσέξουμε! Τὰ Ἅγια εἶναι γιὰ τοὺς Ἁγίους».
Τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὰ Ἅγια τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ δοθοῦν πρὸς κοινωνία στοὺς πιστούς. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος Ἅγιος. Ὁ ἕνας καὶ μόνος Κύριος. Ἐμεῖς μποροῦμε νὰ ὀνομαζόμαστε ἅγιοι μόνο ἐπειδὴ εἴμαστε οἱ ἀποδέκτες τῆς ἁγιότητός του.
Χορός: «Εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος, Ἰησοῦς Χριστός, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός. Ἀμήν».
Μετάφραση: «Ἕνας εἶναι ἅγιος καὶ Κύριος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, γιὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Πατέρα. Ἀμήν».
Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ τῶν Πιστῶν εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι χάρις τὸν μονογενῆ Υἱό, ὁ ὁποῖος σαρκώθηκε καὶ σταυρώθηκε, ἁγιασθήκαμε καὶ λυτρωθήκαμε ἀπ᾿ τὸ θάνατο.
Ἀκολουθεῖ τὸ Κοινωνικὸ ἀπ᾿ τὸν Ψάλτη ἐνῷ οἱ ἱερεῖς ἀφοῦ κοινωνήσουν (ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία κοινωνικό) ἕνας ἐξ αὐτῶν τεμαχίζει τὸν ἅγιο ἄρτο καὶ τὸν βάζει μέσα στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σημειώνει χαρακτηριστικά: «Αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἔπαθε ἐπάνω στὸ Σταυρὸ δηλαδὴ δὲν συνέτριψαν τὰ πανάγια σκέλη του ὅπως στοὺς λῃστές, τὸ παθαίνει στὴν προσφορὰ γιὰ σένα καὶ ἀνέχεται νὰ τεμαχίζεται γιὰ νὰ χορτάσει τοὺς πάντες». Κατὰ τὴν ἕνωση τοῦ ἁγίου Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ ὁ Ἱερέας παίρνει ζεστὸ νερὸ (ζέον) καὶ τὸ βάζει στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὅπως εἶχε γίνει καὶ στὴ σταυρικὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ ποὺ στὴν πλευρὰ τοῦ ἔτρεξε αἷμα καὶ νερό.
Μετάφραση: «Ἂς σταθοῦμε καλά· ἂς σταθοῦμε μὲ φόβο· ἂς προσέξουμε νὰ προσφέρουμε τὴν ἁγία ἀναφορὰ μὲ εἰρήνη».
Τὴ στιγμὴ αὐτὴ ἀρχίζει ἡ ἁγία Ἀναφορά. Ὁ Ἱερέας μᾶς προτρέπει νὰ στεκόμαστε μὲ προσοχὴ καὶ εὐλάβεια τὴν ὥρα αὐτή.
Ὁ Χορός: «Ἔλεον εἰρήνης, θυσίαν αἰνέσεως».
Μετάφραση: «Εἰρηνικὴ ἡ ἀγάπη μας, δοξαστικὴ ἡ θυσία μας».
Στὴν προτροπὴ τοῦ λειτουργοῦ πρὸς τοὺς πιστοὺς νὰ προσφέρουν τὴν ἁγία Ἀναφορὰ ἐν εἰρήνῃ, αὐτοὶ ἀπαντοῦν: τὴν προσφέρουμε πράγματι μὲ εἰρήνη καὶ μὲ ἀγάπη πρὸς τὸν Κύριο καὶ τοὺς ἀδελφούς μας. Προσφέρουμε ἔλεος, δηλαδὴ ἀγάπη, ποὺ εἶναι καρπὸς τῆς εἰρήνης.
Ἱερεύς: «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετὰ πάντων ὑμῶν».
Μετάφραση: «ἡ χάρη τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατέρα καὶ ἡ ἑνότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἂς εἶναι μὲ ὅλους σαάς».
Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐξέρχεται στὴν Ὡραία Πύλη καὶ εὐλογεῖ τοὺς πιστούς. Ἡ εὐχὴ αὐτὴ μᾶς προσφέρει τὰ ἀγαθὰ τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἀπὸ τὸν Υἱὸ χάρι, ἀπὸ τὸν Πατέρα ἀγάπη, ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κοινωνία.
Χορός: «Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου».
Μετάφραση: «Καὶ μὲ τὸ πνεῦμα σου».
Ἡ ἀπάντηση τοῦ λαοῦ στὴν Τριαδικὴ εὐλογία τοῦ λειτουργοῦ δείχνει ὅτι οἱ πιστοί σε κάθε στιγμὴ τῆς θείας Λειτουργίας μετέχουν ἐνεργὰ στὴν τέλεσή της.
Ἱερέας: «Ἄνω σχωμεν τὰς καρδίας».
Μετάφραση: «Ἂς ὑψώσουμε πρὸς τὸ Θεὸ τὶς καρδιές μας».
Χορός: «Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον».
Μετάφραση: «Ἔχουμε τὴν καρδιά μας στραμμένη στὸ Θεό».
Ἱερέας: «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ»
Μετάφραση: «Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο».
Οἱ πιστοὶ εἶναι πλέον ἕτοιμοι νὰ προχωρήσουν πρὸς τὴν θεία Εὐχαριστία. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς τοὺς προτρέπει ὁ λειτουργός: Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο μὲ τὸ ἅγιο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας.
Χορός: «Ἄξιον καὶ δίκαιον».
Μετάφραση: «Ἀξίζει καὶ πρέπει».
Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ σημαίνει ὅτι συμφωνοῦν νὰ ἱερουργηθεῖ ἡ θεία Εὐχαριστία.
Ἱερέας: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογειν… πολυόμματα μετάρσια, πτερωτά.
Στὴν εὐχὴ αὐτὴ εὐχαριστοῦμε τὸν Θεὸ γιὰ ὅλα. Τὸν εὐχαριστοῦμε γιὰ τὴν ἴδια τὴν θεία Λειτουργία ποὺ δέχεται ἀπὸ τὰ χέρια μας. Γιατὶ ἀξιώνει ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπιτελοῦμε τὸ ἔργο αὐτὸ καὶ δέχεται τὴν ἁγία προσφορὰ ἀπὸ τὰ ἀκάθαρτα χέρια μας.
Χορός: «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος, Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου, ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννὰ ὁ ἐν τοῖς ὑψίστοις.
Μετάφραση: «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶσαι, Κύριε τῶν Δυνάμεων· γεμάτος ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ ἀπὸ τὴ δόξα σου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ.
Ψάλλοντας τὸν ὕμνο μιμούμαστε τοὺς ἀγγέλους ποὺ δοξολογοῦν τὸ Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸ λαὸ τῆς πόλεως τῶν Ἱεροσολύμων οἱ ὁποῖοι τὸν ὑποδέχθηκαν μὲ κλαδιὰ καὶ δάφνες πρὶν τὸ ἑκούσιό του πάθος. Ἔτσι καὶ ἐμεῖς ὑποδεχόμαστε τὸν βασιλέα ὁ ὁποῖος ἔρχεται νὰ σφαγιαστεῖ καὶ νὰ δοθεῖ στοὺς πιστούς.
Στὸ μυστικὸ δεῖπνο ὁ Χριστὸς ἀφοῦ πρόσφερε στοὺς μαθητές Του τὸ ἅγιο σῶμα Του καὶ τὸ τίμιο αἷμα Του, τοὺς ἔδωσε τὴν ἐντολή: «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν».
Ὁ Ἱερέας: «Λάβετε, φάγετε· τοῦτο μου ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».
«Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».
Μετάφραση: «λάβετε, φάγετε· αὐτὸ εἶναι τὸ σῶμα μου, ποὺ κόβεται καὶ προσφέρεται γιὰ σάς, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».
«Πιεῖτε ἀπ᾿ αὐτὸ ὅλοι· αὐτὸ εἶναι τὸ αἷμα μου, τὸ αἷμα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ποὺ χύνεται γιὰ σὰς καὶ γιὰ ὅλους, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».
Ἡ θεία Εὐχαριστία λοιπὸν εἶναι ἡ μυστηριακὴ ἐπέκταση τοῦ μυστικοῦ δείπνου. Δὲν εἶναι τυπικὴ ἐπανάληψη τοῦ ἀλλὰ τὸ ἴδιο τὸ μυστικὸ δεῖπνο. Διότι εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος προσφέρει καὶ προσφέρεται. Μετέχοντας στὸ δεῖπνο τῆς θείας Εὐχαριστίας, μετέχουμε στὸ δεῖπνο τῆς θείας ἀγάπης καὶ καλούμαστε νὰ μείνουμε μέσα σ᾿ αὐτή.
Ἱερέας: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα».
Μετάφραση: «Τὰ δικά σου ἀπ᾿ τὰ δικά σου προσφέρουμε σ᾿ ἐσένα σὲ κάθε καιρὸ καὶ γιὰ ὅλες τὶς εὐεργεσίες».
Σοῦ προσφέρουμε τὴν ἴδια ἐκείνη προφορὰ τὴν ὁποία ὁ Μονογενής Σου Υἱὸς προσέφερε σὲ σένα τὸν Θεὸ καὶ Πατέρα. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ σκοπὸς γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Κύριος συνέστησε τὸ μυστήριο εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ ἱερουργία τῆς ἀναμνήσεώς Του. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐπικαλεῖται τὸ πανάγιο πνεῦμα νὰ ἁγιάσει τὰ τίμια δῶρα τὰ ὁποῖα θὰ δοθοῦν στοὺς πιστούς.
Ἱερέας: «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας».
Μετάφραση: «Ξεχωριστὰ γιὰ τὴν Παναγία, ἄχραντη, ὑπερευλογημένη, ἔνδοξη κυρία μας Θεοτόκο καὶ ἀειπαρθένο Μαρία».
Χορός: «Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκουσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ μεγαλύνομεν».
Ἡ θεία Εὐχαριστία προσφέρεται καὶ ὑπὲρ ὅλων τῶν ἁγίων, κυρίως δὲ τῆς Παναγίας. Τὴν προσφέρουμε πρῶτον γιὰ νὰ τοὺς τιμήσουμε καὶ δεύτερον γιὰ νὰ εὐχαριστήσουμε τὸ Θεὸ ποὺ μᾶς τοὺς χάρισε νὰ μεσιτεύουν γιὰ μᾶς. Καὶ προσφέρεται ἐξαιρετικὰ γιὰ τὴν Παναγία γιατὶ εἶναι τὸ κορυφαῖο δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκείνη ποὺ καρποφόρησε στὰ σπλάχνα της τὸ πανάγιο σῶμα τοῦ Κυρίου.
Ἀκολουθοῦν αἰτήσεις τοῦ Ἱερέα καὶ ἔπειτα ἡ Κυριακὴ προσευχὴ δηλαδὴ τὸ Πάτερ ἡμῶν. Μὲ τὸ σύμβολο τῆς πίστεως ὁμολογήσαμε ὅτι ὁ Θεὸς στὸν ὁποῖο πιστεύουμε εἶναι Θεὸς Παντοκράτωρ καὶ Δημιουργός. Μὲ τὴν Κυριακὴ προσευχὴ ἀπευθυνόμαστε στὸν ἴδιο τὸν Θεὸ Πατέρα. Γιατὶ ὅπως ὁ Υἱὸς ζήτησε τὴ βοήθεια τοῦ Πατέρα πρὶν τὴν παράδοσή του στοὺς Φαρισαίους ἔτσι καὶ ἐμεῖς ζητᾶμε τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιὰ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς μας καὶ προπάντων τὴν ὥρα ποὺ θὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Θεό.
Ἱερέας: «Πρόσχωμεν! Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις».
Μετάφραση: «Ἂς προσέξουμε! Τὰ Ἅγια εἶναι γιὰ τοὺς Ἁγίους».
Τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὰ Ἅγια τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ δοθοῦν πρὸς κοινωνία στοὺς πιστούς. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος Ἅγιος. Ὁ ἕνας καὶ μόνος Κύριος. Ἐμεῖς μποροῦμε νὰ ὀνομαζόμαστε ἅγιοι μόνο ἐπειδὴ εἴμαστε οἱ ἀποδέκτες τῆς ἁγιότητός του.
Χορός: «Εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος, Ἰησοῦς Χριστός, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός. Ἀμήν».
Μετάφραση: «Ἕνας εἶναι ἅγιος καὶ Κύριος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, γιὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Πατέρα. Ἀμήν».
Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ τῶν Πιστῶν εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι χάρις τὸν μονογενῆ Υἱό, ὁ ὁποῖος σαρκώθηκε καὶ σταυρώθηκε, ἁγιασθήκαμε καὶ λυτρωθήκαμε ἀπ᾿ τὸ θάνατο.
Ἀκολουθεῖ τὸ Κοινωνικὸ ἀπ᾿ τὸν Ψάλτη ἐνῷ οἱ ἱερεῖς ἀφοῦ κοινωνήσουν (ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία κοινωνικό) ἕνας ἐξ αὐτῶν τεμαχίζει τὸν ἅγιο ἄρτο καὶ τὸν βάζει μέσα στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σημειώνει χαρακτηριστικά: «Αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἔπαθε ἐπάνω στὸ Σταυρὸ δηλαδὴ δὲν συνέτριψαν τὰ πανάγια σκέλη του ὅπως στοὺς λῃστές, τὸ παθαίνει στὴν προσφορὰ γιὰ σένα καὶ ἀνέχεται νὰ τεμαχίζεται γιὰ νὰ χορτάσει τοὺς πάντες». Κατὰ τὴν ἕνωση τοῦ ἁγίου Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ ὁ Ἱερέας παίρνει ζεστὸ νερὸ (ζέον) καὶ τὸ βάζει στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὅπως εἶχε γίνει καὶ στὴ σταυρικὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ ποὺ στὴν πλευρὰ τοῦ ἔτρεξε αἷμα καὶ νερό.
3. Θεία Κοινωνία – Ἀπόλυσις
Ἱερέας: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε».
Μετάφραση: «Ἐλᾶτε μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη».
Οἱ πιστοί με φόβο ἀλλὰ προπάντων μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη πρέπει σύμφωνα μὲ τὴν προτροπὴ τοῦ Ἱερέα νὰ προσερχόμαστε γιὰ νὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Χριστό. Ἡ στιγμὴ ποὺ ὁ ἄνθρωπος δέχεται μέσα τοῦ τὸν Κύριο εἶναι ἡ στιγμὴ τῆς θείας ἀγάπης ποὺ προσφέρεται καὶ τῆς ἀνθρώπινης ἀγάπης ποὺ προσέρχεται καὶ δέχεται τὴν προσφορά.
Ἱερέας: «Σῶσον, ὁ Θεός, τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου».
Μετάφραση: «Σῶσε, Θεέ, τὸ λαό σου καὶ εὐλόγησε τὰ παιδιά σου».
Χορός: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν».
Μετάφραση: «Εἴδαμε τὸ φῶς τὸ ἀληθινό, ἐλάβαμε Ἅγιο Πνεῦμα, ἀποκτήσαμε ἀληθινὴ πίστη, προσκυνώντας τὴν Ἁγία Τριάδα· διότι αὐτὴ μᾶς ἔσωσε».
Μὲ τὴ θεία Κοινωνία ὁ πιστὸς δέχτηκε μέσα του τὸ φῶς τὸ ἀληθινό. Ἡ ψυχή του ἑνώθηκε μὲ τὸ Χριστό, τὸν ἥλιο τῆς δικαιοσύνης. Ὁ Χριστὸς ποὺ κοινώνησε ὁ πιστός, ἔγινε γι᾿ αὐτὸν φῶς καὶ εἰρήνη, χαρὰ καὶ ζωή, τροφὴ καὶ ἔνδυμα.
Ὕστερα ἀπὸ μερικὲς εὐχὲς καὶ εὐλογίες τοῦ Ἱερέα καὶ ἀφοῦ ὁ Χορὸς θὰ ψάλλει:
«Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος».
Μετάφραση: «Ἂς εἶναι εὐλογημένο τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἀπὸ τώρα καὶ πάντοτε»,
ποὺ εἶναι ἡ τελικὴ δοξολογία τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, γίνεται ἡ ἀπόλυση. Ὁ Ἱερέας εὔχεται νὰ μᾶς ἐλεήσει ὁ Θεὸς καὶ νὰ σωθοῦμε διότι τίποτα δικό μας δὲν ἔχουμε νὰ παρουσιάσουμε ἄξιο σωτηρίας, ἀλλὰ ἀποβλέπουμε μόνο στὴ φιλανθρωπία Ἐκείνου ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει. Γι᾿ αὐτὸ ὁ Ἱερέας μνημονεύει πολλοὺς ἁγίους ποὺ θὰ μᾶς βοηθήσουν σ᾿ αὐτὸ καὶ προπάντων τὴν Παναγία Μητέρα Θεοῦ.
Μετάφραση: «Ἐλᾶτε μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη».
Οἱ πιστοί με φόβο ἀλλὰ προπάντων μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη πρέπει σύμφωνα μὲ τὴν προτροπὴ τοῦ Ἱερέα νὰ προσερχόμαστε γιὰ νὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Χριστό. Ἡ στιγμὴ ποὺ ὁ ἄνθρωπος δέχεται μέσα τοῦ τὸν Κύριο εἶναι ἡ στιγμὴ τῆς θείας ἀγάπης ποὺ προσφέρεται καὶ τῆς ἀνθρώπινης ἀγάπης ποὺ προσέρχεται καὶ δέχεται τὴν προσφορά.
Ἱερέας: «Σῶσον, ὁ Θεός, τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου».
Μετάφραση: «Σῶσε, Θεέ, τὸ λαό σου καὶ εὐλόγησε τὰ παιδιά σου».
Χορός: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν».
Μετάφραση: «Εἴδαμε τὸ φῶς τὸ ἀληθινό, ἐλάβαμε Ἅγιο Πνεῦμα, ἀποκτήσαμε ἀληθινὴ πίστη, προσκυνώντας τὴν Ἁγία Τριάδα· διότι αὐτὴ μᾶς ἔσωσε».
Μὲ τὴ θεία Κοινωνία ὁ πιστὸς δέχτηκε μέσα του τὸ φῶς τὸ ἀληθινό. Ἡ ψυχή του ἑνώθηκε μὲ τὸ Χριστό, τὸν ἥλιο τῆς δικαιοσύνης. Ὁ Χριστὸς ποὺ κοινώνησε ὁ πιστός, ἔγινε γι᾿ αὐτὸν φῶς καὶ εἰρήνη, χαρὰ καὶ ζωή, τροφὴ καὶ ἔνδυμα.
Ὕστερα ἀπὸ μερικὲς εὐχὲς καὶ εὐλογίες τοῦ Ἱερέα καὶ ἀφοῦ ὁ Χορὸς θὰ ψάλλει:
«Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος».
Μετάφραση: «Ἂς εἶναι εὐλογημένο τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἀπὸ τώρα καὶ πάντοτε»,
ποὺ εἶναι ἡ τελικὴ δοξολογία τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, γίνεται ἡ ἀπόλυση. Ὁ Ἱερέας εὔχεται νὰ μᾶς ἐλεήσει ὁ Θεὸς καὶ νὰ σωθοῦμε διότι τίποτα δικό μας δὲν ἔχουμε νὰ παρουσιάσουμε ἄξιο σωτηρίας, ἀλλὰ ἀποβλέπουμε μόνο στὴ φιλανθρωπία Ἐκείνου ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει. Γι᾿ αὐτὸ ὁ Ἱερέας μνημονεύει πολλοὺς ἁγίους ποὺ θὰ μᾶς βοηθήσουν σ᾿ αὐτὸ καὶ προπάντων τὴν Παναγία Μητέρα Θεοῦ.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΥΛΙΚΑ
ΠΡΟΣΦΟΡΟ (ἢ εὐλογία, ἢ ἀναφορὰ ἢ λειτουργιά)
Εἶναι τὸ ψωμὶ ποὺ προσφέρεται στὴ Θ. Λειτουργία γιὰ νὰ ἁγιασθεῖ καὶ νὰ γίνει Σῶμα Χριστοῦ. Ζυμώνεται στὸ σπίτι μὲ ἐπιμέλεια, εὐλάβεια καὶ προσευχή. Παρασκευάζεται μὲ προζύμι.
ΣΦΡΑΓΙΔΑ
Τὸ πρόσφορο εἶναι στρογγυλὸ καὶ ὅταν ὁλοκληρωθεῖ τὸ ζύμωμα πιέζεται ἐπάνω στὴ ζύμη του ἡ σφραγίδα, ποὺ εἰκονίζει ἕνα σταυρό. Τὸ κάθετο τμῆμα του ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία ἰσομερῆ τετράγωνα τεμάχια ποὺ τὸ καθένα εἰκονίζει τὸ σταυρὸ καὶ στὰ τέσσερα ἄκρα τοῦ τὰ γράμματα ΙΣ-ΧΡ-ΝΙ-ΚΑ (Ἰησοῦς Χριστὸς Νικᾷ). Στὸ ὁριζόντια τμῆμα του ὁ σταυρὸς περιλαμβάνει δυὸ τετράγωνα δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἀπὸ τὸ κεντρικὸ ποὺ εἰκονίζει τὸ ἕνα τὴν Παναγία σὲ σχῆμα τριγώνου μὲ τὰ ἀρχικὰ ΜΡ καὶ ΘΥ (Μήτηρ Θεοῦ), τὸ ἄλλο τὰ 9 τάγματα τῶν Ἀγγέλων σὲ σχῆμα 9 μικρῶν τριγώνων σὲ σειρὲς ἀπὸ τρία τριγωνάκια σὲ κάθε σειρά.
Ὅταν τὸ πρόσφορο ψηθεῖ στὸ φοῦρνο, τυλίγεται σὲ καθαρὴ πετσέτα καὶ προσφέρεται στὸν ἱερέα γιὰ τὴ Θ. Λειτουργία. Γιὰ νὰ γίνει ἡ Θ. Εὐχαριστία εἶναι ἀπαραίτητο ὁ ἱερέας νὰ ἔχει πρόσφορο.
ΑΝΤΙΔΩΡΟ ἢ ΕΥΛΟΓΙΑ
Εἶναι τὸ μικρὸ κομμάτι τοῦ εὐλογημένου ἄρτου ποὺ μοιράζεται ἀπὸ τὸν ἱερέα στὸ τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας στοὺς πιστούς. Τὸ κομμάτι προέρχεται ἀπὸ τὸ πρόσφορο ποὺ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν ἐξαγωγὴ τοῦ Ἀμνοῦ καὶ τῶν ἄλλων μερίδων ποὺ τοποθετήθηκαν στὸ Ἅγ. Δισκάριο. Τὰ μικρὰ κομματάκια τοῦ ἀντιδώρου εὐλογοῦνται ἀπὸ τὸν ἱερέα μετὰ τὸν καθαγιασμὸ τῶν Δώρων.
Ὀνομάζεται ἀντίδωρο γιατὶ προσφέρεται ἀντὶ τοῦ Δώρου, δηλαδὴ τῆς Θ. Εὐχαριστίας. Ὅσοι κοινωνήσουν παίρνουν τὸ Δῶρο, τὸ Χριστὸ ἐνῷ ὅσοι δὲν κοινώνησαν παίρνουν ἀντὶ τοῦ Δώρου τὸ Ἀντίδωρο. Τὸ ἀντίδωρο δὲν θεωρεῖται ἰσότιμο τῆς Θ. Κοινωνίας. Τὸ ἀντίδωρο τὸ δίνει ὁ ἱερέας ποὺ λειτούργησε. Παίρνουμε τὸ ἀντίδωρο ἀπὸ τὸν ἱερέα, τοῦ ἀσπαζόμαστε τὸ χέρι καὶ παίρνουμε εὐλογία. Τὸ χέρι τοῦ ἱερέα ποὺ δίνει τὸ ἀντίδωρο εἶναι αὐτὸ ποὺ πῆρε τὸν ἴδιο τὸ Χριστό.
ΤΟ ΘΥΜΙΑΜΑ
Θυμίαμα καλεῖται ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια τὸ ἀρωματικὸ ρετσίνι ἢ τὸ κόμμι ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὶς τομὲς στὸν κορμὸ τοῦ δέντρου λίβανος ἐξ οὐ καὶ λιβάνι.
Τὸ θυμίαμα στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ χρησιμοποιοῦνταν καὶ ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους καὶ ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες. Ἦταν δεῖγμα ἀναγνώρισης τῆς ὑπερέχουσας ἀξίας τοῦ Θεοῦ, ἦταν σύμβολο ὑποταγῆς καὶ ἀφοσίωσης. Ὁ χριστιανισμὸς παρέλαβε τὸ θυμίαμα καὶ τὸ καθιέρωσε καὶ στὴ δική του λατρεία, προσδίδοντάς του τοὺς ἑξῆς συμβολισμούς:
·····Τὸ θυμίαμα συμβολίζει τὴν προσευχή, ποὺ ἀνεβαίνει πρὸς τὸν θρόνο τοῦ Θεοῦ. «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου…». Εἶναι ἡ ὁρμὴ τῆς ψυχῆς πρὸς τὰ ἄνω. Καὶ ταυτόχρονα συμβολίζει καὶ τὴν ἐπιθυμία μας νὰ γίνει ἡ προσευχή μας δεκτὴ «εἰς ὀσμὴν εὐωδίας πνευματικῆς».
·····Συμβολίζει ἀκόμη τὶς γλῶσσες πυρὸς τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ὅταν ὁ Κύριος ἔστειλε στοὺς μαθητὲς τοῦ Πνεῦμα. Μὲ τὸ θυμίαμα δηλαδὴ ζητᾶμε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ μᾶς στείλει τὴν ἁγιοπνευματική του χάρη. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ πιστοί, ὅταν τοὺς θυμιατίζει ὁ Ἱερέας, κλίνουν ἐλαφρῶς τὸ κεφάλι σὲ δεῖγμα ἀποδοχῆς τῆς χάρης αὐτῆς.
·····Τὸ εὐῶδες θυμίαμα συμβολίζει καὶ τὸν αἶνο ποὺ ἀπευθύνεται πρὸς τὸν Θεό. Ἡ καύση τοῦ θυμιάματος σημαίνει τὴ λατρεία καὶ τὸν ἐξιλασμό. Τὸ δὲ εὐχάριστο συναίσθημα ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὸ ἄρωμα τοῦ θυμιάματος σὲ ὅλο τὸ χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, σημαίνει τὴν πλήρωση τῆς καρδιᾶς μας ἀπὸ τὴ θεία εὐαρέστηση, ποὺ εἶναι ὁ καρπὸς τῆς ἀγάπης μας πρὸς τὸ Θεό. Στὴν περίπτωση αὐτὴ κάθε χριστιανὸς μετατρέπεται σὲ «εὐωδία Χριστοῦ».
·····Τὸ θυμιατήριο, ὅπου καίγονται τὰ κάρβουνα καὶ τοποθετεῖται τὸ θυμίαμα, συμβολίζει τὴν κοιλία τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία δέχθηκε στὰ σπλάχνα τῆς σωματικῶς τὴν Θεότητα, χωρὶς νὰ ὑποστεῖ φθορὰ ἢ ἀλλοίωση. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς περιγράφει αὐτὸν τὸν συμβολισμὸ λέγοντας: «Τὸ θυμιατὸ σημαίνει τὴν Δέσποινα, τὴν Θεοτόκο. Ὅπως τὰ κάρβουνα εἶναι μέσα στὸ θυμιατὸ καὶ δὲν καίεται, ἔτσι καὶ ἡ Θεοτόκος δέχθηκε τὸν Χριστὸ καὶ δὲν κάηκε, ἀλλὰ μάλιστα φωτίστηκε.
ΠΡΟΣΦΟΡΟ (ἢ εὐλογία, ἢ ἀναφορὰ ἢ λειτουργιά)
Εἶναι τὸ ψωμὶ ποὺ προσφέρεται στὴ Θ. Λειτουργία γιὰ νὰ ἁγιασθεῖ καὶ νὰ γίνει Σῶμα Χριστοῦ. Ζυμώνεται στὸ σπίτι μὲ ἐπιμέλεια, εὐλάβεια καὶ προσευχή. Παρασκευάζεται μὲ προζύμι.
ΣΦΡΑΓΙΔΑ
Τὸ πρόσφορο εἶναι στρογγυλὸ καὶ ὅταν ὁλοκληρωθεῖ τὸ ζύμωμα πιέζεται ἐπάνω στὴ ζύμη του ἡ σφραγίδα, ποὺ εἰκονίζει ἕνα σταυρό. Τὸ κάθετο τμῆμα του ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία ἰσομερῆ τετράγωνα τεμάχια ποὺ τὸ καθένα εἰκονίζει τὸ σταυρὸ καὶ στὰ τέσσερα ἄκρα τοῦ τὰ γράμματα ΙΣ-ΧΡ-ΝΙ-ΚΑ (Ἰησοῦς Χριστὸς Νικᾷ). Στὸ ὁριζόντια τμῆμα του ὁ σταυρὸς περιλαμβάνει δυὸ τετράγωνα δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἀπὸ τὸ κεντρικὸ ποὺ εἰκονίζει τὸ ἕνα τὴν Παναγία σὲ σχῆμα τριγώνου μὲ τὰ ἀρχικὰ ΜΡ καὶ ΘΥ (Μήτηρ Θεοῦ), τὸ ἄλλο τὰ 9 τάγματα τῶν Ἀγγέλων σὲ σχῆμα 9 μικρῶν τριγώνων σὲ σειρὲς ἀπὸ τρία τριγωνάκια σὲ κάθε σειρά.
Ὅταν τὸ πρόσφορο ψηθεῖ στὸ φοῦρνο, τυλίγεται σὲ καθαρὴ πετσέτα καὶ προσφέρεται στὸν ἱερέα γιὰ τὴ Θ. Λειτουργία. Γιὰ νὰ γίνει ἡ Θ. Εὐχαριστία εἶναι ἀπαραίτητο ὁ ἱερέας νὰ ἔχει πρόσφορο.
ΑΝΤΙΔΩΡΟ ἢ ΕΥΛΟΓΙΑ
Εἶναι τὸ μικρὸ κομμάτι τοῦ εὐλογημένου ἄρτου ποὺ μοιράζεται ἀπὸ τὸν ἱερέα στὸ τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας στοὺς πιστούς. Τὸ κομμάτι προέρχεται ἀπὸ τὸ πρόσφορο ποὺ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν ἐξαγωγὴ τοῦ Ἀμνοῦ καὶ τῶν ἄλλων μερίδων ποὺ τοποθετήθηκαν στὸ Ἅγ. Δισκάριο. Τὰ μικρὰ κομματάκια τοῦ ἀντιδώρου εὐλογοῦνται ἀπὸ τὸν ἱερέα μετὰ τὸν καθαγιασμὸ τῶν Δώρων.
Ὀνομάζεται ἀντίδωρο γιατὶ προσφέρεται ἀντὶ τοῦ Δώρου, δηλαδὴ τῆς Θ. Εὐχαριστίας. Ὅσοι κοινωνήσουν παίρνουν τὸ Δῶρο, τὸ Χριστὸ ἐνῷ ὅσοι δὲν κοινώνησαν παίρνουν ἀντὶ τοῦ Δώρου τὸ Ἀντίδωρο. Τὸ ἀντίδωρο δὲν θεωρεῖται ἰσότιμο τῆς Θ. Κοινωνίας. Τὸ ἀντίδωρο τὸ δίνει ὁ ἱερέας ποὺ λειτούργησε. Παίρνουμε τὸ ἀντίδωρο ἀπὸ τὸν ἱερέα, τοῦ ἀσπαζόμαστε τὸ χέρι καὶ παίρνουμε εὐλογία. Τὸ χέρι τοῦ ἱερέα ποὺ δίνει τὸ ἀντίδωρο εἶναι αὐτὸ ποὺ πῆρε τὸν ἴδιο τὸ Χριστό.
ΤΟ ΘΥΜΙΑΜΑ
Θυμίαμα καλεῖται ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια τὸ ἀρωματικὸ ρετσίνι ἢ τὸ κόμμι ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὶς τομὲς στὸν κορμὸ τοῦ δέντρου λίβανος ἐξ οὐ καὶ λιβάνι.
Τὸ θυμίαμα στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ χρησιμοποιοῦνταν καὶ ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους καὶ ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες. Ἦταν δεῖγμα ἀναγνώρισης τῆς ὑπερέχουσας ἀξίας τοῦ Θεοῦ, ἦταν σύμβολο ὑποταγῆς καὶ ἀφοσίωσης. Ὁ χριστιανισμὸς παρέλαβε τὸ θυμίαμα καὶ τὸ καθιέρωσε καὶ στὴ δική του λατρεία, προσδίδοντάς του τοὺς ἑξῆς συμβολισμούς:
·····Τὸ θυμίαμα συμβολίζει τὴν προσευχή, ποὺ ἀνεβαίνει πρὸς τὸν θρόνο τοῦ Θεοῦ. «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου…». Εἶναι ἡ ὁρμὴ τῆς ψυχῆς πρὸς τὰ ἄνω. Καὶ ταυτόχρονα συμβολίζει καὶ τὴν ἐπιθυμία μας νὰ γίνει ἡ προσευχή μας δεκτὴ «εἰς ὀσμὴν εὐωδίας πνευματικῆς».
·····Συμβολίζει ἀκόμη τὶς γλῶσσες πυρὸς τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ὅταν ὁ Κύριος ἔστειλε στοὺς μαθητὲς τοῦ Πνεῦμα. Μὲ τὸ θυμίαμα δηλαδὴ ζητᾶμε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ μᾶς στείλει τὴν ἁγιοπνευματική του χάρη. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ πιστοί, ὅταν τοὺς θυμιατίζει ὁ Ἱερέας, κλίνουν ἐλαφρῶς τὸ κεφάλι σὲ δεῖγμα ἀποδοχῆς τῆς χάρης αὐτῆς.
·····Τὸ εὐῶδες θυμίαμα συμβολίζει καὶ τὸν αἶνο ποὺ ἀπευθύνεται πρὸς τὸν Θεό. Ἡ καύση τοῦ θυμιάματος σημαίνει τὴ λατρεία καὶ τὸν ἐξιλασμό. Τὸ δὲ εὐχάριστο συναίσθημα ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὸ ἄρωμα τοῦ θυμιάματος σὲ ὅλο τὸ χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, σημαίνει τὴν πλήρωση τῆς καρδιᾶς μας ἀπὸ τὴ θεία εὐαρέστηση, ποὺ εἶναι ὁ καρπὸς τῆς ἀγάπης μας πρὸς τὸ Θεό. Στὴν περίπτωση αὐτὴ κάθε χριστιανὸς μετατρέπεται σὲ «εὐωδία Χριστοῦ».
·····Τὸ θυμιατήριο, ὅπου καίγονται τὰ κάρβουνα καὶ τοποθετεῖται τὸ θυμίαμα, συμβολίζει τὴν κοιλία τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία δέχθηκε στὰ σπλάχνα τῆς σωματικῶς τὴν Θεότητα, χωρὶς νὰ ὑποστεῖ φθορὰ ἢ ἀλλοίωση. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς περιγράφει αὐτὸν τὸν συμβολισμὸ λέγοντας: «Τὸ θυμιατὸ σημαίνει τὴν Δέσποινα, τὴν Θεοτόκο. Ὅπως τὰ κάρβουνα εἶναι μέσα στὸ θυμιατὸ καὶ δὲν καίεται, ἔτσι καὶ ἡ Θεοτόκος δέχθηκε τὸν Χριστὸ καὶ δὲν κάηκε, ἀλλὰ μάλιστα φωτίστηκε.
ΤΟ ΚΕΡΙ
Τόσο τὰ καντήλια ὅσο καὶ τὰ κεριὰ ἀρχικὰ ἐξυπηρετοῦσαν πρακτικὲς ἀνάγκες, δηλαδὴ μετρίαζαν τὸ σκοτάδι στὴ διάρκεια τῶν ἱερῶν προσευχῶν ποὺ γίνονταν τὴ νύκτα. Ἀργότερα προσέλαβαν συμβολισμούς. Ἡ συνήθεια ν᾿ ἀνάβουμε καντῆλι εἶναι συνέχεια καὶ ἐπιβίωση τῶν ἀρχαίων λυχνιῶν ποὺ ἔκαιγαν μπροστὰ στοὺς βωμοὺς καὶ τὰ θυσιαστήρια. Μιὰ συνήθεια ποὺ διατηρεῖ τὸν βαθὺ χριστιανικὸ συμβολισμό της μὲ τὸ Φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, ποὺ θερμαίνει τὴν ἐλπίδα καὶ ποὺ παρηγορεῖ καὶ συντροφεύει στὶς ἀτέλειωτες ὧρες τῆς μοναξιᾶς.
Τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ καντηλιοῦ ἐνέχει τὸν συμβολισμὸ ὅτι προσφέρεται ὡς θυσία σεβασμοῦ καὶ τιμῆς πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς Ἁγίους του. Συμβολίζει ἐπίσης, τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, καθὼς ἐπίσης συμβολίζει καὶ τὸ γνωστὸ παράγγελμα τοῦ Κυρίου μας ὅτι πρέπει νὰ εἴμαστε, οἱ χριστιανοί, τὰ φῶτα τοῦ κόσμου.
Πίσω ἀπὸ τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ κρύβεται βαθύτατος συμβολισμός. Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης μας λέγει ὅτι τὸ κερὶ ποὺ ἀνάβουμε ἔχει ἕξι συμβολισμούς:
Συμβολίζει τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς μας, γιατὶ εἶναι κατασκευασμένο ἀπὸ καθαρὸ κερὶ μέλισσας.
·Ἐπίσης τὴν πλαστικότητα τῆς ψυχῆς μας, μιὰ καὶ εὔκολα πάνω του μποροῦμε νὰ χαράξουμε ὁ,τιδήποτε.
Ἀκόμη τὴν Θεία Χάρη, ἐπειδὴ τὸ κερὶ προέρχεται ἀπὸ τὰ ἄνθη ποὺ εὐωδιάζουν.
Ἐπιπλέον συμβολίζει τὴν θέωση, στὴν ὁποία πρέπει νὰ φθάσουμε, ἐπειδὴ τὸ κερὶ ἀνακατεύεται μὲ τὴ φωτιὰ καὶ τῆς δίνει τροφή.
Καὶ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ἐπίσης δείχνει, καθὼς καίει καὶ φωτίζει στὸ σκοτάδι.
Καὶ τέλος συμβολίζει τὴν ἀγάπη καὶ τὴν εἰρήνη ποὺ πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν κάθε χριστιανό, ἐπειδὴ τὸ κερὶ καίγεται ὅταν φωτίζει, ἀλλὰ καὶ παρηγορεῖ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ φῶς του μέσα στὸ σκοτάδι.
Ἀνάβοντας κερὶ πρέπει νὰ θυμόμαστε ὅτι πρέπει νὰ ζοῦμε μέσα στὸ φῶς ποὺ πήραμε μὲ τὴν βάπτισή μας. Γι᾿ αὐτὸ τὴ βάπτιση τὴν ὀνομάζουμε καὶ Φώτισμα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ στὴ διάρκεια τῆς βαπτίσεως κρατᾶμε ἀναμμένες λαμπάδες. Τὸ φῶς αὐτὸ εἶναι τὸ πῦρ τῆς Πεντηκοστῆς, τὸ φῶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ τὸ φῶς αὐτὸ ἀνανεώνεται μέσα μας κάθε φορὰ ποὺ συμμετέχουμε στὴ Θεία Λειτουργία. Κάθε φορὰ ποὺ κοινωνοῦμε καὶ προσευχόμαστε, συνδαυλίζουμε τὴ φωτιὰ ποὺ καίει μέσα στὴν ψυχή μας. Γι᾿ αὐτὸ στὸ τέλος κάθε Θείας Λειτουργίας ψάλλουμε: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ἀπὸ τὸν γ´ αἰῶνα ἐμφανίζεται ὁ θεσμὸς τῶν κατηχουμένων οἱ ὁποῖοι ἦταν χωρισμένοι σὲ δυὸ κατηγορίες, στοὺς ἀκροωμένους καὶ στοὺς φωτιζομένους. Οἱ ἀκροομένοι στέκονταν στὸν νάρθηκα καὶ ἄκουγαν τὴν ἀνάγνωση τῆς γραφῆς «Εὐαγγέλιο» καθὼς καὶ τὸ κήρυγμα. Ἐνῷ οἱ φωτιζομένοι ἦταν αὐτοὶ ποὺ ἐπρόκειτο νὰ βαπτισθοῦν καὶ στέκονταν στὸν κυρίως ναὸ δεξιὰ καὶ ἀριστερά.
[2] Ἡ λέξη ἀντιμήνσιο προέρχεται ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ ἀντὶ καὶ τὸ Λατινικὸ mensa ποὺ σημαίνει τράπεζα, δηλαδὴ ἀντιτράπεζα. Εἶναι διακοσμημένο μὲ τὴν ταφὴ τοῦ Κυρίου ἢ τὸν Τίμιο Σταυρὸ ἢ μὲ τὸ Ἅγιο Ποτήριο κ.λ.π. Στὶς τέσσερις ἄκρες του φέρει ραμμένα μέσα σὲ εἰδικὰ θυλάκια, λείψανα μαρτύρων.
[3] Ὁ ἀέρας εἶναι κάλυμμα μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ Ἅγιο Ποτήριο καὶ τὸ Δισκάριο.
Τόσο τὰ καντήλια ὅσο καὶ τὰ κεριὰ ἀρχικὰ ἐξυπηρετοῦσαν πρακτικὲς ἀνάγκες, δηλαδὴ μετρίαζαν τὸ σκοτάδι στὴ διάρκεια τῶν ἱερῶν προσευχῶν ποὺ γίνονταν τὴ νύκτα. Ἀργότερα προσέλαβαν συμβολισμούς. Ἡ συνήθεια ν᾿ ἀνάβουμε καντῆλι εἶναι συνέχεια καὶ ἐπιβίωση τῶν ἀρχαίων λυχνιῶν ποὺ ἔκαιγαν μπροστὰ στοὺς βωμοὺς καὶ τὰ θυσιαστήρια. Μιὰ συνήθεια ποὺ διατηρεῖ τὸν βαθὺ χριστιανικὸ συμβολισμό της μὲ τὸ Φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, ποὺ θερμαίνει τὴν ἐλπίδα καὶ ποὺ παρηγορεῖ καὶ συντροφεύει στὶς ἀτέλειωτες ὧρες τῆς μοναξιᾶς.
Τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ καντηλιοῦ ἐνέχει τὸν συμβολισμὸ ὅτι προσφέρεται ὡς θυσία σεβασμοῦ καὶ τιμῆς πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς Ἁγίους του. Συμβολίζει ἐπίσης, τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, καθὼς ἐπίσης συμβολίζει καὶ τὸ γνωστὸ παράγγελμα τοῦ Κυρίου μας ὅτι πρέπει νὰ εἴμαστε, οἱ χριστιανοί, τὰ φῶτα τοῦ κόσμου.
Πίσω ἀπὸ τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ κρύβεται βαθύτατος συμβολισμός. Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης μας λέγει ὅτι τὸ κερὶ ποὺ ἀνάβουμε ἔχει ἕξι συμβολισμούς:
Συμβολίζει τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς μας, γιατὶ εἶναι κατασκευασμένο ἀπὸ καθαρὸ κερὶ μέλισσας.
·Ἐπίσης τὴν πλαστικότητα τῆς ψυχῆς μας, μιὰ καὶ εὔκολα πάνω του μποροῦμε νὰ χαράξουμε ὁ,τιδήποτε.
Ἀκόμη τὴν Θεία Χάρη, ἐπειδὴ τὸ κερὶ προέρχεται ἀπὸ τὰ ἄνθη ποὺ εὐωδιάζουν.
Ἐπιπλέον συμβολίζει τὴν θέωση, στὴν ὁποία πρέπει νὰ φθάσουμε, ἐπειδὴ τὸ κερὶ ἀνακατεύεται μὲ τὴ φωτιὰ καὶ τῆς δίνει τροφή.
Καὶ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ἐπίσης δείχνει, καθὼς καίει καὶ φωτίζει στὸ σκοτάδι.
Καὶ τέλος συμβολίζει τὴν ἀγάπη καὶ τὴν εἰρήνη ποὺ πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν κάθε χριστιανό, ἐπειδὴ τὸ κερὶ καίγεται ὅταν φωτίζει, ἀλλὰ καὶ παρηγορεῖ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ φῶς του μέσα στὸ σκοτάδι.
Ἀνάβοντας κερὶ πρέπει νὰ θυμόμαστε ὅτι πρέπει νὰ ζοῦμε μέσα στὸ φῶς ποὺ πήραμε μὲ τὴν βάπτισή μας. Γι᾿ αὐτὸ τὴ βάπτιση τὴν ὀνομάζουμε καὶ Φώτισμα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ στὴ διάρκεια τῆς βαπτίσεως κρατᾶμε ἀναμμένες λαμπάδες. Τὸ φῶς αὐτὸ εἶναι τὸ πῦρ τῆς Πεντηκοστῆς, τὸ φῶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ τὸ φῶς αὐτὸ ἀνανεώνεται μέσα μας κάθε φορὰ ποὺ συμμετέχουμε στὴ Θεία Λειτουργία. Κάθε φορὰ ποὺ κοινωνοῦμε καὶ προσευχόμαστε, συνδαυλίζουμε τὴ φωτιὰ ποὺ καίει μέσα στὴν ψυχή μας. Γι᾿ αὐτὸ στὸ τέλος κάθε Θείας Λειτουργίας ψάλλουμε: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Ἀπὸ τὸν γ´ αἰῶνα ἐμφανίζεται ὁ θεσμὸς τῶν κατηχουμένων οἱ ὁποῖοι ἦταν χωρισμένοι σὲ δυὸ κατηγορίες, στοὺς ἀκροωμένους καὶ στοὺς φωτιζομένους. Οἱ ἀκροομένοι στέκονταν στὸν νάρθηκα καὶ ἄκουγαν τὴν ἀνάγνωση τῆς γραφῆς «Εὐαγγέλιο» καθὼς καὶ τὸ κήρυγμα. Ἐνῷ οἱ φωτιζομένοι ἦταν αὐτοὶ ποὺ ἐπρόκειτο νὰ βαπτισθοῦν καὶ στέκονταν στὸν κυρίως ναὸ δεξιὰ καὶ ἀριστερά.
[2] Ἡ λέξη ἀντιμήνσιο προέρχεται ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ ἀντὶ καὶ τὸ Λατινικὸ mensa ποὺ σημαίνει τράπεζα, δηλαδὴ ἀντιτράπεζα. Εἶναι διακοσμημένο μὲ τὴν ταφὴ τοῦ Κυρίου ἢ τὸν Τίμιο Σταυρὸ ἢ μὲ τὸ Ἅγιο Ποτήριο κ.λ.π. Στὶς τέσσερις ἄκρες του φέρει ραμμένα μέσα σὲ εἰδικὰ θυλάκια, λείψανα μαρτύρων.
[3] Ὁ ἀέρας εἶναι κάλυμμα μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ Ἅγιο Ποτήριο καὶ τὸ Δισκάριο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου